AİHS 60 Yıl Önce Bugün Yürürlüğe Girdi

 

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) altmış yıl önce bugün yürürlüğe girdi.

En ağır insan hakları ihlallerinin yaşandığı İkinci Dünya Savaşı sonrası 4 Kasım 1950’de imzaya açılan AİHS, 3 Eylül 1953’te Avrupa Konseyi’ne taraf ülkeler için bağlayıcı nitelik kazandı.

 

Avrupa Konseyi coğrafyasında insan haklarını ve özgürlükleri korumak üzere taraf ülkelerin onayladıkları uluslararası sözleşme ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kuruldu.

 

Avrupa Konseyi’ne taraf 47 ülkenin onaylamış bulundukları Sözleşme’yi, yeni üyelerin de en kısa zamanda tanımaları bekleniyor.

 

AİHS medeni ve siyasi hakların korunmasına öncelik veriyor. Bu sözleşmeyi ekonomik, sosyal ve ekonomik hakları içeren “Avrupa Sosyal Şartı” tamamlıyor. Türkiye 18 Mayıs 1954’te AİHS’i onayladı, 28 Ocak 1987’de de bireysel başvuru hakkını tanıdı. Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini ise 28 Ocak 1990’da kabul etti.

 

AİHM kararları Devletler için bağlayıcı hükümde. Devletler, dava hükümlerini, Mahkeme içtihadını ve böylece sürekli gelişen AİHS standart ve ilkelerini hayata geçirmek ile yükümlü.   

 

AİHS (ve AİHM içtihadı) ile korunan haklarının ihlal edildiğini düşünen herhangi bir kişi, ihlalden sorumlu Devlete yönelik davasını AİHM’e taşıyabiliyor.

 

Bunun için özel ya da tüzel kişinin, davalı ülkedeki tüm iç hukuk yollarını kullanmış ve tüketmiş olması gerekiyor.

Bu, Türkiye için Anayasa Mahkemesi anlamına geliyor.

 

Türkiye, AİHS’e ek 12. No.lu Protokol’ü imzalamış, ancak henüz onaylamamıştır. 12 No.lu Protokol ayrımcılık yasağını tanımlar.

 

AİHS lezbiyen, gey, biseksüel ve transların haklarını güvence altına alır.

 

Her ne kadar 1950 tarihli Sözleşme’de “cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, cinsiyet ifadesi, cinsel kimlik” gibi görece daha yeni ifadeler yer almasa da, AİHM’in bu kategorileri hak öznesi olarak tanıyan kararları özellikle 2000’li yılların başından bu yana sürekli artmaktadır.

 

Ülkelerin yargı sistemine ve politika iklimine göre davalarda stratejik öncelikler belirleyen AİHM, nefret suçlarına dair eksik korumadan, eşit evlilik haklarına dair geniş bir yelpazede LGBT haklarını kendisinin ve taraf Devletin gündemine taşımaktadır.

 

2010 yılında Avrupa Konseyi’nin AİHS’in uygulanmasından sorumlu yapısı olan Bakanlar Komitesi, bu içtihattan yola çıkarak, Cinsel Yönelim ve Cinsiyet Kimliği Temelli Ayrımcılıkla Mücadele Tavsiye Kararı’nı yayımlamıştır. Bu kararlar, LGBT haklarına dair hükümetlerarası en geniş ve ayrıntılı belge olma özelliği taşır.

 

Rusya ile birlikte en çok dava edilen ülke olan Türkiye, en son geçtiğimiz Ekim ayında eşcinsel mahpusa yönelik işkence ve ayrımcılık temellerinde suçlu bulunmuştur.

 

Son değişiklikleri ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne bu linkten erişebilirsiniz.

 

Avrupa Konseyi’nin insan hakları misyonuna dair detaylı bilgiye ise buradan ulaşabilirsiniz.

 

SPoD’un AİHM içtihadını da kapsayan çalışmasına da buradan ulaşabilirsiniz.