04/10/2024 | Yazar: Oğulcan Özgenç
Rusya’da faaliyet gösteren Coming Out oluşumundan Nina Pavlova, ülkedeki LGBTİ+ karşıtlığının dinamiklerini ve LGBTİ+’lar üzerindeki etkilerini anlatıyor.

LGBTİ+ karşıtlığını konuşurken en sık adı geçen ülke Rusya. Ülkenin Yüksek Mahkemesi’nin LGBTİ+’ları “aşırılıkçı” olarak tanımlayan kararı, “LGBT propagandası yasağı”, trans uyum sürecini yasaklayan yasal düzenlemeler, eğlence mekanlarını hedef alan baskınlar ve LGBTİ+ aktivistlerini hedef alan baskılar…
Uluslararası kamuoyunun yakından takip ettiği tüm bu gelişmeler Rusya’da yaşayan LGBTİ+ topluluğunu önemli ölçüde etkiliyor. Pek çok LGBTİ+ aktivisti Rusya’dan göç ediyor. LGBTİ+ hakları alanında çalışan ve Rusya’da kalmak konusunda ısrarcı olan sivil toplum örgütleri deyim yerindeyse yeraltına çekiliyor ve LGBTİ+’lara zorlu koşullarda destek sunmaya çalışıyor.
Peki, Rusya’daki LGBTİ+ karşıtlığı nasıl başladı? Mevcut karşıtlık, LGBTİ+’ları ve savunuculuk faaliyetlerini nasıl etkiledi? Rusya’da LGBTİ+ karşıtlığını örgütleyen toplumsal gruplar var mı? Rusya muhalefeti ve sivil toplumu, LGBTİ+ mücadelesine nasıl yaklaşıyor?
Rusya’da yaşayan LGBTİ+’lara psikolojik destek sunan Coming Out oluşumundan Nina Pavlova anlatıyor.
Uluslararası toplum Rusya’da LGBTİ+’ları hedef alan endişe verici yasal ve siyasal gelişmeleri yakından takip ediyor. İlk olarak; bu gelişmelere ilişkin genel bir manzara çizebilir misiniz? Nasıl başladı bu karşıtlık?
Şu anda Rusya'da gördüğümüz şey; Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin başlamasından kısa bir süre sonra, 2022'de başlayan ve o zamandan beri büyüyen bir LGBTQ+ karşıtı baskı dalgası. Askeri işgal, Batı karşıtı söylemlerde bir artışa yol açtı. Politikacılar düzenli olarak Ukrayna ile savaştan LGBTQ+ hakları da dahil olmak üzere Batı değerlerine karşı bir savaş olarak bahsediyor.
Daha 2022 baharında, sözde LGBT propagandasını yasaklayan yasayı tartışmaya başladılar. 2022 sonunda da bu yasa kabul edildi ve LGBTQ+ kaynaklarının sansürlenmesine ve engellenmesine yol açtı. Aralık 2022'den itibaren "geleneksel olmayan cinsel ilişkilerin" her türlü tanıtımı ve hatta gösterileri yasaklandı. Rusya'da LGBTQ+ web sitelerinin, podcastlerin ve yayınların çoğu engellendi. LGBTQ+ temalı veya LGBTQ+ karakterli birçok kitap artık satılmıyor. LGBTQ+ temalı tiyatro oyunları sahnelenemiyor. "LGBT propagandası" aynı zamanda gazetecilerin, politikacıların, yazarların, aktivistlerin ve diğer kamuya mal olmuş kişilerin yabancı ajan olarak ilan edilmesine de dayanak oluyor.
2023 yılında, 'LGBT propagandası' nedeniyle devam eden zulmün ortasında, trans uyum sürecini ve transların evlat edinmesini yasaklayan yasalar çıkarıldı. Belgelerdeki cinsiyet işaretinin değiştirilmesi gibi, cinsiyet teyidini amaçlayan her türlü tıbbi prosedür de yasaklandı. Yasanın kabul edilmesine güçlü bir transfobik kampanya eşlik etti: hükümet yanlısı medya, aktif olarak translar hakkında sahte haberler yaydı. Örneğin; erkeklerin seferberlikten kaçmak için bilerek cinsiyet değiştirdiği, transların sayısının abartıldığı konulu haberler hükümet yanlısı medya tarafından yaygınlaştırıldı. Bu durum toplumda transfobinin artmasına yol açtı.
“LGBTİ+ hareketini aşırılık yanlısı olarak tanımlamak LGBTİ+ karşıtı dalganın en yüksek dalgası”
Bir de Rusya Yüksek Mahkemesi’nin LGBTİ+ hareketini “aşırılık yanlısı” olarak tanımladığı karar var. Bu karar Rusya’daki LGBTİ+ topluluğunu nasıl etkiledi?
Rusya Yüksek Mahkemesi'nin sözde "uluslararası LGBT hareketini" aşırılık yanlısı olarak tanımlama kararı, LGBTQ+ karşıtı dalganın en yüksek noktası. Bu aynı zamanda Rus makamlarının kendileri için istenmeyen aktivistleri “aşırılık yanlısı” ya da “terörist” olarak ilan etme eğiliminin de devamı. Örneğin Navalny ve örgütleri için de bu durum söz konusuydu.
Bu karar bizim için ve Rusya'daki tüm LGBTQ+ topluluğu için şok ediciydi. Aslında, LGBTQ+ aktivistlerinin her türlü açık faaliyeti artık suç sayılıyor. Birçok LGBTQ+ aktivisti ve örgütü savaş başladıktan sonra 2022 yılında ülkeyi terk etti çünkü Rusya'da çalışmanın güvenli olmadığı zaten açıktı. Bu durum Coming Out için de geçerliydi: tüm çalışanlarımız Rusya dışındaydı. Bununla birlikte, diğer birçok aktivist ve inisiyatif kaldı ve 2023'ün sonuna kadar Rusya'daki çalışmalarına devam etti. Şimdi hepsi yeraltına inmek zorunda kaldı ve kendilerini cezai kovuşturmaya maruz bırakmayacak şekilde LGBTQ+’lara yardım etmeye devam etmenin yollarını arıyorlar. Coming Out olarak biz de çalışmalarımızı yeniden yapılandırmak zorunda kaldık ki kimse bizimle ilişkilendirilerek zarar görmesin.
Aşırıcılık kararının hemen ardından, birçok LGBTQ+ aktivisti ve avukatı LGBTQ+ örgütlerine karşı bir tür kamu davası açılmasını bekliyordu. Ancak Rus yetkililer dikkatlerini farklı bir yöne çevirdi: 2023'ün sonundan itibaren ülke genelindeki eşcinsel kulüplerine polis baskınları başladı. Birçok mekan kapanmak zorunda kaldı. LGBTQ+ hareketini “aşırılık yanlısı” olarak tanımlayan madde kapsamındaki ilk dava ise eşcinsel kulüp çalışanlarına karşı açıldı. Tutuklandılar, Rosfinmonitoring[1] tarafından aşırılık yanlıları ve teröristler listesine alındılar ve banka hesapları bloke edildi. Gey kulüpleri muhtemelen kolluk kuvvetleri için uygun bir hedefti, çünkü onları bulmak, hazırlık yapıp yeraltına inen LGBTQ+ aktivistlerini bulmaktan daha kolaydı.
Aşırıcılık kararından sonra sansür daha da sıkılaştırıldı. Artık herhangi bir gökkuşağı amblemi polisin ya da ihbar mektupları yazan LGBTQ+ karşıtı aktivistlerin dikkatini çekiyor. Örneğin, ocak ayında gökkuşağı küpeleri olan bir kadın 5 gün boyunca gözaltında tutuldu.
Çeşitli ülkelerde LGBTİ+ karşıtlığını örgütleyen farklı gruplar var. Örneğin Türkiye'de 'Büyük Aile Buluşmaları' adı altında düzenlenen eylemlerde LGBTİ+'lar hedef alınıyor. Bu buluşmalar, çoğunlukla radikal İslamcı gruplar tarafından organize edildi. Bu noktada şunu sormak istiyorum: Rusya'da hükümet ve devlet yetkilileri dışında LGBTİ+ karşıtlığını örgütleyen gruplar var mı?
Rusya'da az sayıda LGBTQ+ karşıtı aktivist var. Çoğunlukla bazı çevrimiçi gruplarda veya sosyal medya kanallarında toplanıyorlar. Savcılığa veya Soruşturma Komitesi'ne birileri hakkında kitlesel ihbarlar yazıyorlar veya LGBTQ+’ların kişisel verilerini sızdırıyorlar ve bir zorbalık kampanyası düzenliyorlar. En aktif olanlardan bazıları Doğrudan Eylem ve Hoşgörü Karşıtı Örgüt. Bu örgütün üyeleri internette sözde LGBTQ+ propagandası arıyor ve daha sonra bunları “kınamak” için Telegram kanallarını kullanıyor. Her ay 'eylemlerini' rapor ediyor, kınamalarının ardından hangi kaynakların engellendiğini sayıyor ve sonuçlardan gurur duyuyorlar.
Ancak ben onları önemli bir sosyal ya da siyasi güç ya da örgütlü bir topluluk olarak görmüyorum. Elbette potansiyellerini objektif olarak değerlendirmek ve eylemlerinin doğasını daha iyi anlamak için daha fazla gözlem ve araştırmaya ihtiyaç var. Ancak benim görüşüme göre, çoğunlukla genç erkekler (hatta bazen ergenler, okul çocukları) bu şekilde kendi “önemlerini” göstermek istiyorlar. Aynı zamanda, işlerini iyi yapmadıklarına inandıkları için Rus polisi veya yetkilileri hakkında olumsuz bir görüşe sahipler. Ancak homofobik ve transfobik görüşlerinde mevcut hükümetle hemfikirler. Eminim ki devlet onları teşvik etmeseydi, bu aktivistler enerjilerini başka yerlere yönlendirirlerdi. Yani; LGBTQ+’lara yönelik zulmün tek sebebinin ihbarlar olmadığını da unutmamalıyız.
“Anksiyete ve depresyon arttı ve bazı insanlar intihar düşüncelerini bildiriyor”
Rusya’da mevcut yasal ve siyasal ortam LGBTİ+’ların hizmetlere erişimini nasıl etkiledi? Araştırmalarınız bu konuda ne söylüyor?
Tüm bu yasal değişiklikler, özellikle de aşırıcılıkla ilgili karar, Rusya'daki LGBTQ+’ları gerçekten korkuttu. Kasım-Aralık 2023'te yasal ve psikolojik yardım için bir talep seli yaşadık, insanlar panik içindeydi. Araştırmalarımız LGBTQ+’ların psikolojik durumlarının önemli ölçüde kötüleştiğini gösteriyor: anksiyete ve depresyon arttı ve bazı insanlar intihar düşünceleri bildiriyor. Birçok kişi cinsel yönelimleri veya cinsiyet kimlikleri nedeniyle zulme uğrayacaklarından korkuyorlar.
Pek çok LGBTQ+ gökkuşağı aksesuarlarından, renkli saç veya makyajdan kaçınarak ve göze çarpmamaya çalışarak daha kapalı hale geldiklerini söylüyor. Daha da fazla otosansür var, LGBTQ+’lar artık Rusya’da görünmez olmaya çalışıyor.
Rusya'da LGBTİ+ hakları alanında çalışmayan ancak hak savunuculuğu yapan sivil toplum örgütleri ve muhalif siyasi figürler LGBTİ+ haklarına ilişkin meselelere nasıl yaklaşıyor?
Bana öyle geliyor ki, devletin homofobik söylemi ne kadar güçlüyse, Rus sivil toplumu LGBTQ+’ları destekleme konusunda o kadar istekli. Kremlin karşıtı, savaş karşıtı aktivistler ve siyasetçiler arasında LGBTQ+ haklarının demokratik ve adil bir toplumun ayrılmaz bir parçası olduğu konusunda yavaş yavaş bir fikir birliği oluşuyor. Bu, birçok bağımsız medya kuruluşunun Rusya'daki LGBTQ+’ların sorunlarını ele almaya istekli olmasından ve bizden uzmanlığımızı ve yorumlarımızı istemesinden de kaynaklı olabilir. Kremlin karşıtı önde gelen siyasetçilerden ve medya figürlerinden bilgi desteği almayı başardık. Örneğin, Rus muhalefetinin önde gelen isimlerinden siyasetçi Maxim Katz insanları bize bağış yapmaya çağırdı.
Ancak aynı zamanda, ne yazık ki, savaşa ve Putin'e karşı olan tüm Rusların LGBTQ+’ları desteklediğini söyleyemeyiz. Homofobi ve transfobi Rus toplumunda yaygın, dolayısıyla rejime karşı olanlar arasında da homofobik ve transfobik insanlar var. Bu durum özellikle trans uyum sürecinin yasaklanması bağlamında dikkat çekiciydi. Transfobinin özellikle akut bir sorun olduğu ortaya çıktı ve birçok insanın bu yasanın neden korkunç olduğunu ve neden buna dikkat edilmesi gerektiğini anlaması biraz zaman aldı. Putin rejimine muhalif olan kitlelerinin homofobik kısmını kendilerinden uzaklaştırmamak için LGBTQ+ hakları konusundan kaçınan politikacıların da olduğunu belirtmek gerekir.
“Ne yazık ki mevcut durumda Rus yetkililer üzerinde hiçbir yaptırım gücümüz yok”
Rusya'da LGBTİ+ hakları için devam eden mücadelede en büyük zorluklar olarak neleri görüyorsunuz?
Rusya'daki birçok LGBTQ+, Ukrayna ile savaş sona erene ve Putin rejimi gidene kadar LGBTQ+ haklarının durumunda olumlu bir değişiklik olmayacağına inanıyor. Onlara katılmamak elde değil. Ne yazık ki mevcut durumda Rus yetkililer üzerinde hiçbir yaptırım gücümüz yok. Yapabileceğimiz tek şey hukuki yardım sağlamak, yasadışı suçlamalarla mücadele etmek, güvenlik tavsiyelerinde bulunmak, psikolojik danışmanlık sağlamak ve BM gibi çeşitli uluslararası insan hakları kurumlarına sorunlarımızı düzenli olarak hatırlatmak. Ne yazık ki Rusya'daki durum öyle bir hal aldı ki, asıl sorunumuz yerleşik siyasi rejim. Aynı zamanda Putin rejiminin uzun sürmeyeceğinden ve onun yerine gelecek olanların bir şekilde biz de dahil olmak üzere sivil toplumla diyalog kurmaya zorlanacağından eminim. O zaman da tüm kaynaklarımızı ayrımcı yasaların kaldırılması ve LGBTQ+’ların haklarının korunması için kullanacağız.
Belki de sözlerim karamsar ve kayıtsız olarak algılanabilir. Sanki bize kalan tek şey Putin'in ölümünü beklemekmiş gibi. Ama bize düşen tek şey Putin’in ölümünü beklemek değil, en azından ben böyle hissetmiyorum. Bence değişimin mümkün olduğu anda, şansımızı yakalayabilmek ve hedeflerimize ulaşabilmek için şimdi çok çalışmalıyız.
Uluslararası düzeyde devlet ve hükümet yetkilileri LGBTİ+ karşıtlığı konusunda birbirlerinden çok şey öğreniyor. Onların bu etkileşimi karşısında sizce ne yapmak gerekiyor?
Otoriter ülkelerden gelen aktivistler arasında uluslararası bir dayanışma kurulmasını ve deneyim alışverişinin önemli olduğunu düşünüyorum, çünkü birbirleriyle paylaşacakları çok şey var. Ayrıca farklı ülkelerle ilgili klişelerin üstesinden gelmenin de çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bazen insanlar bir hükümet pozisyonu ile o hükümetle yaşamak zorunda olan insanlar arasında ayrım yapmıyor. Sivil aktivistlerin uluslararası dayanışmasının bu tür klişeleri ortadan kaldırabileceğini düşünüyorum.
Umarım sorularınıza verdiğim yanıtlar, bu tür bir uluslararası dayanışmayı güçlendirmeye ve önemli bir deneyim alışverişine yönelik küçük bir adım olur.
Bu söyleşi ilk olarak Kaos GL Dergisinin Uluslararası Ahval dosya konulu 197. sayısında yayınlanmıştır. Dergiye kitapçılardan veya Notebene Yayınları’nın sitesinden ulaşabilirsiniz. Online aboneler dergi sitesinden dergiyi okuyabilir.
[1] Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından 1 Kasım 2001 tarihli bir kararnameyle kurulan ve görevi, “uluslararası kara para aklamayı ve terörün finansmanını analiz etmek” ve “mali suçlarla mücadele etmek” olarak tanımlanan bir kurum. Ayrıca kurumun, Rusya’da “aşırılıkçı” veya “terörist” olarak tanımlanan örgütlerin de listesini tuttuğu biliniyor.
Etiketler: insan hakları, nefret suçları, din/inanç, siyaset, dünyadan, özel haber