27/03/2020 | Yazar: Kaos GL

Halk Sağlığı Anabilim Dalı’ndan araştırma görevlisi doktor bir takipçimiz koronavirüs ve karantina günlerinde yapılması gerekenleri, alınması gereken önlemleri ve salgınlara dair genel bilgileri KaosGL.org için kaleme aldı.

Covid-19 karantina günlerinde lubunya Kaos GL - LGBTİ+ Haber Portalı

Yazının tamamı şöyle:

Başta şunu söylemek istiyorum Pembe Hayat ve Kaos GL’yi takip ediyorum ve salgın zamanından beri yaptıkları, yazdıkları, izlettikleri her şeyden haberdarım. Özellikle salgın bilgilendirmesi, bilinçlendirmesi amaçlı yaptıkları gerçekten birçok sivil toplum kuruluşu, dernek vb. örgütü hayran bırakacak ölçüde.

Karantinanın ve izolasyonun neden gerekli olduğundan başlayalım. Evet kendimizi koruyalım yakınlarımızı koruyalım bunlar temel zaten görünür olan sebepler. Peki neden bu kadar bas bas bağırılıyor? Herkes bir bize bu kadar önem atfetmiş olabilir mi? Yok abla yok öyle bir şey. Şimdi eğer hasta sayısı çok artarsa hastanedeki yatak kapasitemizin, yoğun bakımdaki solunum cihazlarımızın, stoktaki ilaçlarımızın üstüne çıkarsa TEDAVİ OLUP İYİLEŞEBİLECEK OLANLARIMIZ da patır patır ölürüz, toplu bir kıyım yaşanır. Esas olay bu. Yoksa “illa ölecek, tedavisi yok, Süper Mario üç canın birden gitti” gibi bir dava yok.

Salgınlarda sağlık açısından bir algoritmamız var. Burada öncelikle epidemiyolojik üçlüden bahsetmem gerek. Hastalık oluşabilmesi 3 şeyin varlığına bağlıdır.

Etken

Duyarlı kişi

Bulaş yolu

Burada etken diye bahsettiğimiz virüsün kendisi. Duyarlı kişiyse herhangi birimiz bu hastalıkla daha önce karşılaşmadığı ve bağışıklığa sahip olmadığı için hepimiziz. Bulaş yolu damlacık olan bir hastalık olması da bizim için bulaşıcılığının çokluğunu gösteren en önemli madde. Bu damlacıklar hapşıran ve/veya öksüren kişinin yakınında bulunan diğer kişilerin ağızlarına, gözlerine veya burunlarına girebilir. Etrafa saçılan damlacıklar duvarlara, kapı ve kapı kollarına, masa, sandalye, su şişesi gibi her türlü nesnenin üzerine yapışabilir. Damlacıkların saçıldığı ortamda nesnelere elle dokunup, ağız, göz ve buruna temas edildiğinde bulaşabilir. Biz bu 3’lü zinciri bir yerden kırmadığımız sürece büyük sıkıntı içine düşeceğimiz kesin. Şimdi nasıl kırabiliriz biraz daha bundan bahsedelim.

Sosyal mesafeyi koruduğunuz sürece dışarı çıktığınızda gidip N95 maskeler kullanmanıza gerek yok. Bilindik bez maske zaten insanların ağzınıza tükürmesini engellediği için gayet yeterli. Sonuçta virüs yörüngesinden fırlamış bir elektron gibi uçarak gelmiyor. Salyanın, sümüğün içinde geliyor ve siz bu salya sümükten korunursanız virüsten de korunmuş olursunuz. O bahsedilen N95 benzeri maskeler sağlık çalışanları gibi hastalarla el ele, göz göze mesafede olup aynı havayı soluyacak olan insanlar için. Maskelerin kullanımıyla ilgili bir yanlış da tak çıkar cebine at çıkar tekrar tak. Böyle bir uygulama olamaz! Zaten maskeye elimizle değdikten sonra kontamine etmiş oluyoruz. Eğer tekrar tekrar kullanmak istiyorsanız atın 60 derecede yıkayın sonrasında ütüleyin sonra tekrar kullanın.

Maske konusundan da fark etmişsinizdir zaten en önemli konu SOSYAL MESAFE!

covid-19-karantina-gunlerinde-lubunya-1

Ellerimizi neden yıkamakla ilgili bu kadar konuşuluyor. Çünkü salyasını sümüğünü eline silmiş insanlar oraya buraya dokunuyor ve siz sonra o yerlere dokunuyorsunuz. Bu arada okurken fark etmişsinizdir bunlar aslında sadece salgın döneminde uygulayacağımız şeyler değil. Yani şahsen ben kimsenin salyasını sümüğünü normal zamanda da yalamak, yutmak istemem. Bu salgın dönemi hepimiz için bir güvenlik kültürü oluşturma açısından umarım bir fırsat olur.

Fark ettiğim bir başka önemli üstünde konuşulması gereken noktaysa kolonyalar, el antiseptikleri vb. ürünler. Hepimiz paranoyak olduk sürekli kendimizi baştan ayağa kolonyalar, antiseptikler sürer olduk. Lütfen temizlik için bu yöntemi tercih etmeyin. Bu durum için şöyle bir benzetme yapabiliriz; Banyo yapmak yerine ıslak mendille kol altlarını, genitalleri silip saçına kuru şampuan sıkmak. Eğer sular kesik değilse su ve sabunla elinizi yıkayın. Yıkadıktan sonra mutlaka KURULAYIN. Çünkü nemli ortamlar mikroorganizmalar için rezervuar görevi görebilir. Hatta mümkünse bir el kremi de edinin. Elleriniz sürekli yıkanmaktan çatlayıp deri bütünlüğü bozulunca da aynı şekilde mikroorganizmaların vücudunuza girişi kolaylaşmış olur.

Diğer bir önemli konu ise kaygı ve mutsuzluk. İnsanlar sosyal varlıklar ve evde oturup hiç kimseyle bir etkinlik yapamadığımız günlerden geçiyoruz. Stresle başa çıkmak için Dünya Sağlık Örgütü’nün paylaştığı info grafiği ekledim. Kısaca bol bol spor yapın, kendinize bakın, gullümünüze bakın, açın bacım iki parça oynayın, Skype yapın falan falan. Size ne iyi gelecekse onu yapın ama mutsuz olmayın, paniğe de kapılmayın. Sadece salgın döneminde değil her zaman hastalıklar için stres yaratan her şey risk faktörü.

covid-19-karantina-gunlerinde-lubunya-2

Bunun dışında başka söyleyebileceklerime gelelim. Dezenfekte etmek için en yaygın onaylı ev dezenfektanları uygundur. Her yüzeye uygun dezenfektanlar kullanın.

Diğer Seçenekler:

Evinizde kullanılan çamaşır suyunu bir dezenfektan çözeltisi yapmak için karıştırın:

4 litre suya 5 yemek kaşığı (1/3 bardak) çamaşır suyu

VEYA

1 litre suya 4 çay kaşığı çamaşır suyu koyun.

Alkol çözeltileri:

Çözeltinin en az % 70 alkol içerdiğinden emin olun.  Sık dokunulan yüzeyleri her gün temizleyiniz ve dezenfekte edin. Buna masalar, kapı kolları, ışık/ elektrik düğmeleri, tezgahlar, kulplar, masalar, telefonlar, klavyeler, tuvaletler, musluklar ve lavabolar dahildir.

Marketlerde özellikle kasiyerler dahil herkes para saydığı eldivenle ürünlere dokunmaya devam ediyor ne yazık ki hala. O yüzden dışarıdan sipariş verdiğinizde bile alıp hemen mutfağınıza koymayın, koyun biraz balkonda beklesin.

Sirkeli su her zaman olduğu gibi bu konuda da oldukça etkili virüs zarflı bir virüs olduğundan dış kısmı yağdan oluşan bir zarfa sahip onu çözebilecek her madde zaten virüsü öldürür. Aynısı HIV için de geçerli.

Biliyorsunuz ki kronik hastalıklar riskli deniliyor. Burada eklemek gerekir ki sigara içicisi olmak da kronik hastalık statüsünde bu virüs için. Diyabet hastalarında, kardiyak hastalıkları olanlardaysa problem virüs alt solunum yollarına geçtiğinde yoğun bakımda yapılan tedaviye verilen cevabın yetersiz olması.

Etken maddesi İbuprofen olan ilaçlar (piyasada Nurofen gibi) sonu fen’le biten soğuk algınlığı ilaçlarının bu virüse bağlı hastalarda olumsuz etkileri olduğunu gösteren makaleler var, KULLANMAYIN. Zaten herhangi bir tıbbi değerlendirme yapılmadan ilaç kullanmak başka koşullar altında da doğru değil.

Probiyotikler, turşu, kefir, evde yapılmış yoğurt tarzı ürünlerin normal zamanda da bağışıklığa ve sağlığa olumlu etkileri biliniyor. Bunları da kullanabilirsiniz.

DSÖ haftada 150 dakika orta seviyede ya da 75 dakika ağır seviyede fiziksel aktivite ya da her ikisinin bir kombinasyonunu önerir. Bu öneriler ev ortamında bile ve özel ekipman olmadan da uygulanabilir. 

covid-19-karantina-gunlerinde-lubunya-3

covid-19-karantina-gunlerinde-lubunya-4

Son olarak salgın sırasında bilmemizde fayda olabilecek tanımlar:

COVID 19 için temaslı        

COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları, otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 1 metreden uzak mesafede bulunmuş kişiler.

-COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları, otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 15 dakikadan kısa süre bulunmuş kişiler.

-COVID-19 hastasıyla 1 metreden daha yakın mesafede 15 dakikadan kısa süreyle yüz yüze kalan kişiler. 

COVID 19 için Yakın temaslı      

Kesin veya olası bir vakaya damlacık enfeksiyonuna yönelik korunma önlemleri almadan doğrudan bakım sağlayan, COVID-19 ile enfekte sağlık çalışanları ile çalışan veya hasta ziyaretinde bulunma gibi sağlık merkezi ilişkili maruziyeti olan kişiler

-COVID-19 hastasıyla okul öncesinde ve okul çocuklarında aynı sınıfı paylaşan öğrenciler ve öğretmenler

-COVID-19 hastasıyla yurtta veya otelde aynı odayı paylaşanlar

-COVID-19 hastasıyla direkt temas eden (örn. el sıkışan) kişiler

-COVID-19 hastasının salgıları (tükürük, balgam vb) ile korunmasız temas eden kişiler

-COVID-19 hastasıyla 1 metreden daha yakın mesafede 15 dakikadan uzun süreyle yüz yüze kalan kişiler

-COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları, otobüs, servis vb ulaşım araçları) 1 metreden yakın ve 15 dakika veya daha uzun süre bir arada kalan kişiler.

-COVID-19 hastasıyla aynı uçakta seyahat eden yolculardan iki ön, iki arka ve iki yan koltukta oturan kişiler

-COVID-19 hastasıyla aynı evde yaşayanlar

-COVID-19 hastasıyla aynı ofiste çalışanlar 

COVID 19 ile uçak temaslı            

COVID-19 kesin veya olası tanısı konan vakalar ile aynı uçakta seyahat etmiş olan yolculardan iki ön, iki arka, iki yan koltuktaki yolcular temastan iki hafta sonrasına kadar takip edilmelidir.

Olası vaka

A

-Ateş veya akut solunum yolu hastalığı belirti ve bulgularından en az biri (öksürük ve solunum sıkıntısı), VE

-Klinik tablonun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması VE

-Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde kendisi veya yakınının yurt dışında bulunma öyküsü ya da  

B

-Ateş veya akut solunum yolu hastalığı belirti ve bulgularından en az biri (öksürük ve solunum sıkıntısı), VE

-Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde doğrulanmış COVID-19 vakası ile yakın temas eden ya da  

C

-Ateş ve ağır akut solunum yolu enfeksiyonu belirti ve bulgularından en az biri (öksürük ve solunum sıkıntısı), VE

-Hastanede yatış gerekliliği varlığı (SARI)* VE

-Klinik tablonun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması 

D

-Ani başlangıçlı ateş ile öksürük veya nefes darlığı olması ve burun akıntısı olmaması

Kesin vaka  

Olası vaka tanımına uyan olgulardan moleküler yöntemlerle SARS-CoV-2 saptanan olgular.

*SARI (Severe Acute Respiratory Infections-Ağır Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları)◊ son 14 gün içinde gelişen akut solunum yolu enfeksiyonu olan bir hastada, ateş, öksürük ve dispne, takipne, hipoksemi, hipotansiyon, akciğer görüntülemesinde yaygın radyolojik bulgu ve bilinç değişikliği nedeniyle hastaneye yatış gerekliliği

Kaynaklar

  1. Halk Sağlığı Temel Bilgiler Kitabı (Güler Ç, Akın L, Editörler). Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2012.
  2. [Internet] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/05/20190504-1.htm
  3. T.C. Sağlık Bakanlığı COVID-19 Rehberi. [Internet] https://covid19.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19_Rehberi.pdf. Erişim:26.3.2020.
  4. Tezcan S. Temel Epidemiyoloji. Hipokrat kitabevi, 2017. 
  5. [Internet] https://www.cdc.gov/vaccines/terms/glossary.html#commimmunity Erişim: 26.3.2020.
  6. Last JM. A Dictionary of Epidemiology. 4th edition. https://pestcontrol.ru/assets/files/biblioteka/file/19-john_m_last-a_dictionary_of_epidemiology_4th_edition-oxford_university_press_usa_2000.pdf. 26.3.2020.
  7. Ulusal Aile Planlaması Hizmet Rehberi, TC. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Dördüncü basım, Ankara, 2005. 
  8. Sterilizasyon Dezenfeksiyon Rehberi, Dezenfeksiyon, Antisepsi, Sterilizasyon [DAS] Derneği, Temmuz 2015, Arvin Yayınevi, İstanbul.
  9. APHA, Control of Communicable Diseases Manuel. 
  10.  http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/novel-coronavirus-2019-ncov-technical-guidance/stay-physically-active-during-self-quarantine/_recache#article Son Erişim Tarihi: 27.03.2020
  11.  https://korona.hasuder.org.tr/evde-kalin-aktif-kalin/ Son Erişim Tarihi: 27.03.2020
  12. https://korona.hasuder.org.tr/yeni-koronavirus-covid-19-salgini-sirasinda-stresle-basa-cikma-yontemleri/ Son Erişim Tarihi: 27.03.2020
  13. https://www.elon.edu/u/coronavirus/posters-social-media-graphics/  Son Erişim Tarihi: 27.03.2020
  14. How to Protect Yourself https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/prevention.html Son Erişim Tarihi: 27.03.2020

Etiketler: insan hakları, sağlık, sağlık hakkı
nefret