‘Birdy’: Kanarya Kafesinde Fırtına

William Wharton’un romanı “Birdy”den uyarlanan aynı adlı oyun, 7 Aralık’tan itibaren Üsküdar Stüdyo Sahne’de seyircisiyle buluşuyor. Bu önemli yapıt, 1989 Şubatı’nın son gününde TRT’de de yayınlandı… ve yaşı uygun olan izleyicilerin hâlâ hatırladığı küçük çaplı bir kıyamet koptu!..

William Wharton’un (1925-2008) 1979’da yayımlanan ve Ulusal Kitap Ödülü’ne layık görülen ilk romanı “Birdy”den uyarlanan aynı adlı oyun, 7 Aralık’tan itibaren Üsküdar Stüdyo Sahne’de seyircisiyle buluşuyor. Serkan Erdemli’nin çevirdiği, Atilla Şendil’in yönettiği; Erdoğan Ersever, Can Yılmaz, Kerim Altunbaşak, Emre Çakman, Onur Demircan ve Hakan Yufkacıgil’in rol aldığı iki perdelik oyunun galası 16 Aralık’ta yapılacak.

İki genç arasındaki yakın dostluğu, savaşı, savaşın yol açtığı derin travmaları konu alan ve baş karakterlerden Al’ın ağzından anlatılan “Birdy”nin romanında olaylar İkinci Dünya Savaşı öncesinde başlar. Philadelphia’nın banliyölerinden birinde yaşayan ve İtalyan göçmeni bir ailenin oğlu olan Al, kanaryalara saplantı derecesinde ilgi duyan zeki, hassas fakat içine kapanık Birdy ile arkadaşlık kurar. Savaş patlak verdiği zaman iki genç askere yazılır. Ancak, ikisi de çok ağır yaralarla döner cepheden: Yüzü darmadağın olan Al artık sürekli sargılarla dolaşmakta, Birdy ise tanık olduğu vahşet nedeniyle ağır bir şok geçirmiş, kimseyle konuşmamaktadır. Doktorlar Birdy’nin tekrar cepheye gönderilmemek için numara yapıp yapmadığından emin değildir. Son çare olarak yakın dostu Al’ı çağırıp arkadaşına eski haline dönmesinde yardımcı olmasını isterler...
 

“Birdy”, Türkçe çevirisini okumadan, tiyatro sahnesinde izlemeden önce de belli bir aşinalığımız olan bir eser. Ünlü yönetmen Alan Parker 1984 yılında özgün öykü üzerinde epey oynayarak -örneğin İkinci Dünya Savaşı’nı Vietnam Savaşı olarak değiştirip- sinemaya uyarlamıştı. Nicolas Cage (Al) ve Matthew Modine’in (Birdy) başrolleri paylaştığı film, 1985’te Altın Palmiye’ye de aday gösterildiği Cannes Film Festivali’nde Büyük Jüri Ödülü’nü kazanmış, iki yıl sonra da Varşova Uluslararası Film Festivali’nde İzleyici Ödülü’ne layık görülmüştü. Bu önemli yapıt, 1989 Şubatı’nın son gününde TRT’de de yayınlandı… ve yaşı uygun olan izleyicilerin hâlâ hatırladığı küçük çaplı bir kıyamet koptu!..
 

1 Mart 1989 tarihli Milliyet’te yer alan “Filmden Önce Kavga” başlıklı haberde, “Televizyonun birinci programında dün gece yayınlanan ve ‘iki erkek arasındaki sapık ilişkileri’ konu alan ‘Birdy’ adlı film, ANAP Genel Başkan Yardımcısı Halil Şıvgın’ın sert tepkisine neden oldu. TRT, Şıvgın’ın, filmin yayından kaldırılması istemini reddetti” sözlerine yer veriliyordu. Şıvgın, dönemin TRT Genel Müdürü Cem Duna’ya yazılı başvuruda bulunarak filmin Anayasa ve TRT Kanunu’na aykırı olduğunu öne sürmüş ve acil bir kararla kaldırılmasını istemiş, fakat bu isteği reddedilmişti. TRT yetkilileri filmin Yayın Denetleme Kurulu Başkanı’nca bir kez daha incelendiğini, iddia edildiği gibi sapık ilişkilerin değil insanlar arasındaki dostluk bağlarının anlatıldığını savunmuştu.
 

Burada, üzerinde durulması gereken konulardan biri Milliyet’in haberi sunuş biçimi. İlk paragrafını aynen alıntıladığım metinde sonlara doğru karşıt görüş olarak TRT yetkililerinin savunmasına yer verilmekle birlikte, haberi yazan kişinin farkında olarak ya da olmayarak “konu aldığı iddia edilen” yerine doğrudan doğruya “konu alan” biçiminde bir ifadeyi tercih ederek Halil Şıvgın’la aynı fikirde olduğu izlenimini yarattığı dikkatlerden kaçmıyordu. Aynı gazete ertesi gün bu kez film eleştirmenlerinin görüşlerini de okurlarıyla paylaşarak filme ne büyük bir haksızlık edildiğinden dem vuruyordu. 2 Mart 1989 tarihli Milliyet’in ikinci sayfasında “Eşcinsellik tartışmaları tepki gördü; ‘Birdy’ beğenildi” başlıklı haberin spotunda “Ekrana gelmeden önce sapık ve çarpık ilişkiler sergileyen bir film olarak nitelendirilen ‘Birdy’yi izleyen pek çok kişi gazetemizi arayarak filmi her açıdan beğendiklerini ve lekelemeye çalışanları kınadıklarını söylediler” ifadesi, bir gün önceki sunuş biçimi hatırlanacak olursa ilginçti. Görüşlerine başvurulan eleştirmenlerden bazıları “filmden eşcinsel ilişki anlamı çıkarmanın çok yanlış olduğunu” (Erdal Çetin), “eşcinselliğin kesinlikle vurgulanmadığını” (Ziya Öztan) savunurken; bazıları da eşcinselliğin “küçük bir öğe” (Burçak Evren), “çok uç bir unsur” (Ali Hakan) ya da “belirsiz bir unsur, yan temalardan biri” (Atilla Dorsay) olarak yer aldığını kabul ediyordu. Hale Soygazi ise filmin en can alıcı sahnelerinin kesilmesinden duyduğu üzüntüyü dile getirmişti. 
 

Bütün bu kakofoninin ortasında belki de en isabetli tespiti artık aramızda olmayan Erdal Çetin yapmıştı: “Alan Parker’ın ‘Birdy’si savaş karşıtı bir başyapıt. (…) Birtakım baskı ve karşı çıkmalara rağmen Türk sinemaseverine yaygın şekilde seyrettiren TRT yetkililerini kutlamak gerekir.” Gerçekten, o yetkilileri kutlamak lazım. Günümüzün TRT’sini bir düşünelim. Bugün varılan noktada hangi yetkili,  iktidardan böyle bir talep gelse geri çevirebilir?