Yasemin Öz: LGBT Hareketinin Tercihi Belli!

Taksim Gezi olayları sırasında ön plana çıkanlardan biri de LGBT’ler oldu.

Onları, ellerinde gökkuşağı bayrakları, taşıdıkları yaratıcı dövizler ve sıradışı sloganlarıyla yakından takip ettik.

 

Türkiye’deki LGBT hareketini ve eşcinsellerin durduğu noktayı daha iyi anlayabilmek için Uluslararası Gey ve Lezbiyen İnsan Hakları Komisyonu’nun bu yılki, ‘Felipa de Souza Ödülü’ne layık görülen avukat Yasemin Öz’le konuştuk.

 

Öz, 18 yılı aşkın bir süredir içinde bulunduğu LGBT hak mücadelesi içerisinde birçok önemli hukuki rapor ve belgenin oluşturulmasında ve hak ihlallerinin kayıt altına alınmasında önemli rol oynadı. Aynı zamanda Pınar Selek’e Adalet Kampanyasının yürütücülüğünde ve sözcülüğünde de görev alan isimlerden de biri oldu.

 

Kendisini ‘lezbiyen bir feminist’ olarak tanımlayan Kaos GL Derneği Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Yasemin Öz, aldığı ödülü, Türkiye’de eşcinsel olmayı ve gezi olaylarında LGBT’ler olarak neler yaşadıklarını anlattı…  

 

 

Kaos GL kolektif bir hareket, biz bireylere değer veren ama bireyleri öne çıkararak ilerlemeyen bir hareketiz. Bu anlamda ödüle layık görüldüğüm söylendiğinde kabul edip etmemek konusunda iki gün düşündüm. Böyle kolektif bir hareket içinden gelirken bu ödülün tek başıma bana verilmesi politik olarak doğru gelmedi bana. Genel olarak da rekabetçiliğe, bireyciliğe, yarıştırılmaya, kahramanlaştırılmaya karşı tepkim vardır çocukluğumdan beri. Eğer ödül örgüt olarak Kaos GL’ye verilseydi çok sevinirdim. Yalnızca bana verilmesi bana haksızlık gibi geldi. Kaos GL’den arkadaşlarla ve başka arkadaşlarla konuştum. Verdiğimiz mücadelenin görünür olması açısından ödülü kabul etmemin doğru olacağını söylediler. Çoğunluğu Müslüman bir ülkeden feminist bir lezbiyenin ödüllendirilmesi sonuçta dikkat toplamak için iyi olabilir diye düşündük. Bir de uçak fobimden dolayı New York’a nasıl giderim diye kara kara düşündüm gidene kadar. Ama beni en çok Pınar Selek ikna etti diyebilirim. Hem Kaos GL’deki arkadaşlarımın hem de Pınar’ın sağduyusuna güvenirim. Ödül gecesinde ise gerçekten doğru şeyi yaptığımıza inandım.

 

Ödül törenindeki konuşmamda çocukluğumdan itibaren bir lezbiyen olarak neler yaşadığımı ve örgütlü mücadeleyle hangi noktaya geldiğimizi anlattım. Törene katılanlara nasıl sirayet ettiğini gördüm verdiğimiz mücadelenin. Bir anda dostlar arasında gibi hissettim. Ben eşcinselliğimi kabullenemedim uzun yıllar, ergenlik ve gençlik yıllarım tarif edilmez buhranlarla geçti. Kendimi kabullenmeme aracı olacak hiçbir bilgi veya insan da yoktu. Bu yokluk insanı nasıl uçurumlara sürükler iyi biliyorum. Eşcinselliğim bana “lanet” gibi gelirdi. Başkalarına benzememek beni çok ürkütürdü, değil söylemeye, düşünmeye bile korkardım. Eşcinselliğimin büyüyünce geçecek bir durum olmasını umardım. Çünkü benzemek üzerine kurgulanmış bir sistemin içinde abluka altındayız. Bugünse başkalarına benzemekten korkuyorum. Kaos GL’nin kurulmasının ardından aynı uçurum kenarına başkası gitmesin derdim oldu hep. Ödül bu anlamda sembolik olarak bana hoş geliyor. “Lanetin ödüle dönüşmesi” gibi. Sonuçta “gündelik yaşamımda hâlâ eşcinselliğim nedeniyle olumsuzluk yaşıyorken bir kere de olumlu bir şey yaşayayım, çok mu?” diye düşündüm. Bu ödül başkalarına da güç verdi biliyorum. Zaten ödülü alırken bunu şahsım adına değil, bana güç, ilham ve umut veren yeryüzündeki tüm LGBT aktivistleri adına aldığımı söyledim.

 

Afyon’un bir köyünde doğdum, annem oraya öğretmen olarak gitmese bugün olmayacaktım. Bazen keşke annem o köye gitmeseydi de olmasaydım diye hayıflanıyorum, bu dünyadan haberim olmazdı. Velhasıl varlığımı Milli Eğitim Bakanlığı’na borçluyum. Muhalif bir ailede büyüdüm. Kız çocuklarının maruz kaldığı baskılardan çok az nasibimi aldım. Ailem eşitlik konusunda duyarlıydı. Sanırım ergenlik yaşlarımda eşcinsel olabileceğimi akıllarından geçiriyor ama bunu düşünmek istemiyorlardı. Annem evlenmediğim için hâlâ hayıflanır, yalnız öleceğimden korkuyor. Ben de korkuyorum doğrusu ama yapacak bir şey yok. Sistemin destek mekanizmalarının aile üzerine kurgulanmasının bedelini bizler hâlâ ödüyoruz. Ben de bana düşen bedeli ödeyeceğim. Aileme hatta sülalemin bir kısmına açığım bir eşcinsel olarak. Kimse beni değiştirmeye ya da yargılamaya çalışmadı. Ama ne derece anlayıp kabulleniyorlar onu bilmiyorum. Kardeşim ve annem zor kabullendi bence ama kardeşim en büyük destekçim bugün her anlamda. Ödüle bile benden çok sevindi. 

 

21 yaşımda Kaos GL’ye katıldım, 18 yıl olmuş. Kaos GL’ye katılınca kardeşime ve anneme açıldım. Babama açıldığımda 30 yaşlarındaydım. Ama tuhaf bir biçimde en kolay o kabullendi ve bugün de cidden desteklediğini hissediyorum.

 

Üniversite tercih sistemin bir saçmalığı olarak avukat oldum. Kazanacağımı bilsem hukuk fakültesini tercih eder miydim bilmiyorum, nasıl olsa kazanamam rahatlığıyla yazdım, başımda patladı. Hiç öyle ideallerim falan yoktu, aklım beş karış havadaydı, epey isyankâr ve depresiftim o sıralar. Ne hak savunuculuğu vardı aklımda ne de prestijli bir meslek sahibi olmak. Üniversite sınavına hazırlandığım yıl, “Allah’ım şimdi ne olacak, üniversite okuyup, evlenip, çocuk yapıp, ev araba almak için mi geçireceğim ömrümü?” diye epey depresyona girip ders çalışmayı bırakmıştım. Benim yaşadığım yerlerde başka türlü bir hayat kurgusu yoktu, tasımı tarağımı toplayıp kaçmak istiyordum ama böyle bir imkân da yoktu. İki yıl alışamadım okula, bırakmaya bile çalıştım. Ama bu da benim lanetimmiş demek ki, avukat oldum. Avukatlığın tek iyi yanı ise insanlar ihlale uğradığında ona karşı mücadele olanağı vermesi, bu adalet sisteminde ne kadar olursa işte. LGBT savunuculuğuna başladığımda ise daha öğrenciydim, sonrası hep öyle devam etti. Avukatlığım en çok aktivistliğime yaradı belki.

 

 

LGBT’ler en çok aile içi ve toplumsal şiddete maruz kalıyorlar. İşyerleri de büyük sorun. Sürekli gizlenerek yaşamak zorunda kalıyorlar, bir yaştan sonra da evlenme baskısına maruz kalıyorlar. Tehdit, şantaj, gasp gibi suçlara çok maruz kalıyorlar. Daha da kötüsü kimliklerinin açığa çıkacağı korkusuyla adli makamlara başvuramıyorlar. Dava açmak istediklerinde önce güvenliklerini sağlamak için neler yapmaları gerektiğini konuşuyor, sonra dava faslına geçebiliyoruz. Oysa basit birkaç yasal düzenlemeyle mahkemeye başvurduklarında güvenlikleri sağlanabilir, dosyada gizlilik kararı verilebilir vs. Ama en homofobik ve transfobik kurum devletken hiçbir şey yapılmıyor tabi. Cinsiyet değiştirme meselesi de çok mantık dışı koşullara bağlanmış. Bunu bile değiştirmiyorlar. Askeriye zaten başlı başına bir ihlal sahası, ona girmeyeyim hiç.

 

 

Tüm LGBT örgütlerine kapatma davası açıldı. Tek sevindiğimiz hiçbirinin kapatılmaması oldu. Kaos GL ilk dernekleşen LGBT örgütü. Ankara Valiliği kapatılmamız için dava açtığında Ankara Cumhuriyet Savcılarından Kürşat Kayral’ın Kaos GL’nin kapatılmaması yönünde verdiği takipsizlik kararı hem hukuken çok dolu bir metindi hem de bizi en sevindiren karardı.

 

Eryaman’da translara yapılan saldırılar sonucu açılan davada sanıkların örgüt suçundan ceza alması da sevindiriciydi. Bazı LGBT cinayetleri davalarında mahkemeler sanıklara indirim yapmadan ceza verdi. Bunlar da hukuken olumlu kararlar. Ama LGBT cinayetleri davalarının çoğu faili meçhul kalıyor, araştırılmıyor, dava açılsa bile sanıklara haksız tahrik indirimi uygulanıyor. Baki Koşar davası gibi pek çok örneği var bunun. Bunlar LGBT bireylere yönelik şiddeti meşrulaştıran kararlar. Bu konuda yargıda bir birlik yok. Bunun sağlanması için hâkim ve savcıların eğitimlerden geçmesi lazım. Ama devlet LGBT’lerin öldürülmesini sorun saymazken değişim çok güç.

 

Umutsuzluğa düşüp yaşamdan vazgeçmeyi istediğim anlar oldu ama mücadeleden vazgeçmeyi düşündüğüm anlar olmadı. Benim yaşamım bir sonuç vermeyebilir ama mücadele her gün sonuç veriyor. Ancak LGBT örgütler birbirinden çok farklı ve sürekli şiddete maruz kalan bireylerden oluşuyor. Kendi içimizde bile birbirimizi anlamak her zaman mümkün olmuyor. İletişimin imkânsızlaştığı zamanlarda uzaklaştığım oldu ama o an bile vazgeçmedim.

 

 

LGBT mücadelesi 80’lerin sonunda filiz vermiş, 90’ların başında örgütlenmeye dönüşmüş diyebiliriz. Ben 1995’te Kaos GL’ye katıldığımda birkaç sayı dergi çıkarmışlardı. 20 kişi bile değildik diyebilirim. Ulaşabildiğimiz LGBT’lerin çoğu bizi fazla politik ve sıkıcı buluyordu. Bugün de örgütlerde belki 20 kişi çalışmaz ama Onur Yürüyüşü’ne on binlerce insan gelir, bunu sıkıcılığımıza borçluyuz. İlk kurulduğumuz zamanlarda derginin çıkmasına yoğunlaşıyorduk. Türkiye’nin ilk LGBT yayınını çıkarıyorduk ve çoğumuz öğrenciydik.

 

Hiç paramız yoktu, finansal desteğimiz de. Çalışan Kaos GL’liler biraz daha fazla para desteği yapıyordu, biz de öğrenci harçlıklarımızdan bir şeyler toparlıyorduk. Dergi bilgisayarı olan arkadaşların evlerinde nöbetleşe diziliyor, fotokopicide çoğaltılıyordu. Sonra fotokopileri eve getirip sayfaları diziyor, katlıyor, zımbalıyorduk tek tek. Dağıtım ağımız da yoktu, bağlantı kurduğumuz kitapçılara gönderiyorduk postayla. Fazla satılmadığı için kendini de finanse edemiyordu dergi. O zaman bile cezaevlerine ücretsiz gönderiliyordu. Düşünsene, o yıllarda kaç kişi kitapçıya gidip Kaos GL alabilirdi? Ankara’da Dost kitabevinden almaya ilk gidişimi hatırlıyorum (o da sırf satıldığı görülsün diye oradan almıştım), resmen büyük bir gerilim yaşamıştım. İlk kurulduğumuzda cafelerde toplanırdık, yan masaların baskısı olurdu üzerimizde. Sonra bize bir odasını veren bir vakıf olmuştu haftanın bir günü birkaç saat. O bile cennetti. 2001’de bir fon kuruluşundan bağış aldı Kaos GL, o parayla ilk kültür merkezi açıldı. Aynı yıl ilk defa 1 Mayıs yürüyüşüne LGBT’ler olarak katıldık. Nasıl bir korkuydu anlatamam herkesin içinde eşcinselim diye yürümek. Ben korkudan Kaos GL pankartının arkasında değil önünde yürümüştüm. Biri görse yalanlarım diye. 20 kişi bile değildik belki o yürüyüşte. Bu yıl on binlerce insan Onur Yürüyüşü’ne katıldı. CHP milletvekili Binnaz Toprak meclise LGBT bireylerin sorunlarının araştırılması için araştırma önergesi verdi, mecliste LGBT’ler tartışıldı. Kaos GL Dergisi yıllardır Türkiye’nin her yerine dağıtılıyor. 1995 yılında bunlar benim için hayal dahi değildi. LGBT mücadelesi toplumsal olarak hayallerimizin bile ötesine geçti. Ama bu hâlâ LGBT’lerin ancak büyükşehirlerin bazı bölgelerinde görece güvende olduklarını, toplumsal linçin hâlâ büyük bir tehdit olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Ama artık daha çok nefes alma alanımız var ve LGBT mücadelesi bir insan hakkı mücadelesi olarak kabul gördü en azından.

 

 

Toplumsal olarak görece sağladığımız farkındalık ve değişim yasal olarak hiçbir ilerleme kaydetmedi maalesef. Hükümet bu konudaki hiçbir talebimize olumlu yanıt vermedi. Bazı yasa taslaklarına cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği ayrımcılığının engellenmesine ilişkin maddeler konulsa da, bu maddeler sonraki aşamalarda taslaklardan çıkarıldı.  

Anayasa değişikliğine ilişkin talebimize Anayasa Komisyonu Başkanı Burhan Kuzu: “Toplum henüz buna hazır değil! Belki 22. yüzyılda” diye cevap vermişti. Önceki Aileden Sorumlu Devlet Bakanı Selma Kavaf ise hatırlarsanız LGBT bireyleri “hasta(!)” ilan etmişti.

“Toplum henüz buna hazır değil” demek, LGBT bireylerin toplumca kabullenmediğinin ve siyasi iradenin de bu ayrımcılığa karşı toplumla işbirliği yapmayı tercih ettiğinin açık bir ifadesidir. Bu ifade ayrıca, toplumsal çoğunluğun ayrımcılık uyguladığı gruplara karşı siyasi iradenin de çoğunluğun yanında yer alacağını, ötekileştirilen toplumsal kesimlerin haklarını güvenceye almak konusunda irade göstermeyeceğini, ayrımcılığa uğrayanları temsil etmeye gönüllü olmadığını açıkça teşhir etmektedir.

 

 

İş yaşamına ilk başladığımda işverenime bir kez açıldım, olumsuzlukla karşılaşmadım. Sonraki işyerlerimde ise bazı arkadaşlarıma açılsam da işverene veya bütün çalışanlara açıldığım bir iş yeri olmadı. Zaten kimin nasıl karşılayacağını az çok tartabiliyorsunuz çünkü ömrünüz bununla geçiyor. Son 10 yıldır çalıştığım işyerinde ise ne işverenime ne de çalışanlara açıldım. Açılırsam işimi kaybederim diye korkmuyorum, insanların saçma soru ve tavırlarına maruz kalmak istemiyorum. Zaten bu bitmeyen bir işkence. Eşcinselsen cinsellikten ibaretsin gibi davranılması. İşyerindekiler muhtemelen eşcinsel olduğumu akıllarından geçiriyorlardır, belki sağdan soldan okumuş da olabilirler. Bazen imalar olsa da kimse bana bir şey sormuyor. Sorsalar inkâr etmem ama kimseyi ilgilendirmediğini düşünüyorum. Ben de kimsenin yatak odasını merak etmiyorum. Açıldıktan sonra bana eskisi gibi davranmayacaklarını bilmek, en hafifinden laubali, pis şakalara maruz kalacağıma emin olmak ayrımcılığın ta kendisi bence.

 

 

LGBT’ler kimsenin aklından geçen fantastik şeyleri talep etmiyorlar. Eden varsa da sıra ona gelmiyor. LGBTler eşitlik istiyorlar, ayrımcılığa maruz kalmak, şiddet görmek istemiyorlar. Yalnızca kendileri gibi yaşamak istiyorlar. Partnerleri cezaevine düştüğünde görüşmek istiyorlar, hastaneye yattığında muhatap kabul edilmek, miras haklarından yararlanmak istiyorlar. Ama en çok da beden ve cinsellik üzerindeki baskı ve tahakkümün kalkmasını istiyorlar. Bu da oldukça devrimci bir istek. LGBT olmanın tümüyle yasal statüye kavuştuğu ülkelerde bile LGBT’ler sorun yaşıyor. Ama güvence altındalar. Bir gün bu güvence Türkiye’de olur mu bilmiyorum. Olmaz demiyorum. Gezi’den önce sorsalar Gezi direnişine kim inanırdı? Her zaman her şey olabilir. Şu anda Türkiye’nin çoğunluğu güvence altında değil. Seçim sistemi sayesinde azınlığın çoğulcu değerleri hiçe sayıp kendini dayattığı bir dönemden geçiyoruz. Ya çoğulcu değerlere sahip olup üzerimizdeki ablukayı dağıtacağız ya da her dönem olduğu gibi faşizme talim edeceğiz. Halk bu konuda neyi seçerse başına o gelecek. LGBT hareketinin tercihi belli. Ekolojist, şiddet karşıtı, anti-kapitalist, anti-milliyetçi ve anti-militarist bir dünya. Başka bir dünyada onun elinden bunun eline savruluruz. Biz kendi yaşamımıza sahip olmak istiyoruz. Bu ülke de neyi tercih ederse onu görecektir. Hep birlikte göreceğiz.

 

 

Dediğim gibi hiçbir şey hayal değildir. Ancak mesele evlenme ve evlat edinme hakkı değil bana göre. Eşit yaşamak, güvenlikte olmak. LGBT’ler güvende değilken kendilerini güvende sananlar bence bunu düşünmeli.

 

 

Bence çocuğu istismar eden, şiddet uygulayan, cinsel taciz ve tecavüz eden ortamlarda büyümemeli çocuklar. Çocuğun benliğini hiçe sayan heteroseksüel ailelerde yetişen çocuklardan çıkan dünyanın ne olduğunu görüyoruz. Heteroseksüellik çocuk yetiştirmeye yetse bu kadar kötülük ve karanlık nerden çıkıyor? Önemli olan çocuğun gözetilmesi, çocuğun eşcinsel veya heteroseksüel bir ailede büyümesi değil. Eşcinsel bir çift çocuğu gözetmeyi beceriyorsa çocuk niye sağlıksız olsun? Ruh hastası heteroseksist bir toplumda büyümüş çocuklar dünyaya ne verdi? Bizim siyasilerimiz heteroseksüel ailede büyüdü de ne oldu?

 

BDP ve CHP milletvekilleri LGBT’ler konusunu meclise defalarca taşımışken hükümet buna sürekli ayak diredi. Farklı bir hükümette biraz da olsa belki yol kat edilebilirdi. Ama CHP de bugün hâlâ kurumsal bazda LGBT’ler hakkında hiçbir şey söylemiyor. İyi niyetli CHP milletvekillerinin çabasından öteye gidilmedi henüz. BDP ise bu konuda çok yol kat etti. Zaman değişimlere gebedir yine de. Çünkü sivil toplumda ciddi bir muhalefet var bu yönde. AKP ve MHP gibi muhafazakâr yapılardan ise bir şey beklemek bence iyimserlik olur. Bırakınız istekli olmayı, bu konuda çok cahiller. Mecliste AKP milletvekillerinden biri LGBT’ler için verilen araştırma önergesi aleyhine söz aldı. Hem tam tersi bilgiler verdi hem iki lafı bir araya getiremedi. Bir konuya karşı çıkmak için bile bilmek lazım. Ama cehaletin ve küçük kurnazlıkların bile bu kadar para ettiği bir ülkede kendini yetiştirmeye ne gerek var tabi!

 

Feministler ve LGBT’ler arasındaki en ortak özellik beden ve cinselliğin denetimine, nesneleştirmeye karşı çıkmaları kısaca. Bu hayatın tepeden tırnağa dönüşmesi demek, ciddi bir özgürlük tahayyülü. Ankara’da LGBTler ve feministler daha iç içe örgütlü. İstanbul’da ise hem bir aradalık hem dağınıklık var. Ama iyi niyet, birbirini anlama çabası ve dayanışma baskın bence yine de. Birbirilerini anlamadıkları konular, yan yana gelmez farklı politik tutumları da var. Yine de en güçlü ittifak feministler ve LGBT’ler arası bence.

 

‘LGBT olmak seçilebilen bir şey olsa kimse bu kadar zulmü seçmezdi’

 

Aynen katılıyorum. LGBT olmak seçilebilen bir şey olsa kimse bu kadar zulmü ve şiddeti seçmez, vazgeçerdi diye düşünüyorum. Şimdiye kadar hiç heves edip de LGBT olmuş, sonra da vazgeçmiş birini görmedim. Heves meselesi LGB’’leri manipüle etmek için uydurulmuş bir paranoya bence. Madalya mı takıyorlar, kim niye heves etsin?

 

Bu sözlere katılıyorum diyebilirim. Erkek olmak yüceltilen bir şey toplumda, translar ve geyler bu yüceliği (!) reddettikleri için de bunca korku yaratıyorlar bence. Kadınların cinselliği genel olarak da ciddiye alınmadığı, cinsellik kabul edilmediği için bir erkekle beraber olmadığı sürece sanki kadınlara pek ilişmiyorlar. Fallusu cinsellik sanan bir kendini bilmezlik içinde yaşarken şaşırtıcı bulmam Şahika hanımın tespitlerini.

 

 

Özellikle translar seks işçiliğine itildikleri için bu konu kuşkusuz LGBT hareketin konusu. Seks işçilerinin güvenceye kavuşmasını talep ediyoruz. Sendikalaşmalarını destekliyoruz. Benim gönlümden geçen ise seks işçiliğine gereğin kalmadığı bir toplum. Gerek ortadan kalksın da ondan sonra isteyen olsun.

 

LGBT’ler Gezi Direnişine toplumun diğer kesimleri gibi yoğun bir biçimde katıldılar. Çünkü baskı ve şiddetin nerelere vardığını en çok deneyimleyen gruplardan biri LGBT’ler. Şimdiye kadar görmediğimiz bir destek gördük direnişçilerden. İnsanlarda farkındalık oluştu, homofobik ve transfobik küfürler kitlesel bazda kesildi. Onur Yürüyüşü’ne 100.000’e yakın insanın katıldığı söyleniyor, önceki yıllarda en fazla 10.000’in üzerine çıkabiliyorduk. Ancak LGBT’lerin Gezi Direnişindeki görünürlüğü bir anda insanları LGBT’ler için de sokağa döktü.

Tabi bu ileri vadede neye evrilir bilmiyoruz. Gözaltına alınan bir kişi oldu duyduğumuz, birini daha almak istemişler ama bırakmışlar. Gözaltına alınan kişiyi tanımadığımız için ulaşamadık emniyette ama bırakıldığını duyduk. Ama Lambdaistanbul’un kapısı zorlanmış polisler tarafından. İçeridekiler oranın dernek binası olduğunu söyleyince biraz zorlayıp rahat bırakmışlar. Dernek ofisine izinsiz olarak girmelerinin mümkün olmadığını biliyorlar oysa ki. Ama direniş boyunca her türlü hukuka aykırılık pervasızca yapıldı. Direnişin faturası bize LGBT olmayanlardan fazla olmadı sanırım, bol gaz, bol kimyasallı su yani!(T24)