07/06/2023 | Yazar: Belgin Günay
Kendi kafanızdan çıkmaya başlamanın harika bir yolu, ne hissettiğiniz hakkında konuşmaktır. Bir şeyleri yüksek sesle söylemeye ne kadar cüret ederseniz, sorun sizin için o kadar somut hale gelecektir. Bu, kendi duygularınızı tanımaya ve anlamaya başlamanız için kapıyı açar.
Esenliğin farklı tanımları olsa da belki en temel haliyle sağlık, mutluluk ve refah deneyimi içerisinde olmayı esenlik olarak özetleyebiliriz. İyi bir ruh sağlığı, yüksek yaşam tatmini, bir anlam ya da amaca sahip olmak, stresi yönetebiliyor olmak esenliğin başlıca gereksinimlerinden. Yine diğer insanlarla bağlantıda olmak ve tatmin edici bağlar kurabilmek sosyal bir canlı olan insan için önemli bir ihtiyaç. İntersekslere baktığımızda ise bu alanların çoğunda problemler yaşadıklarını görüyoruz. İnterseksler için bu sorunların çözümüne yönelik fikirler ve hareketler üretebilecek, aynı zamanda azınlık stresini paylaşarak azaltmayı sağlayacak güvenli alanların azlığı ya da pek çok noktada yokluğu ise en acil giderilmesi gereken eksiklik.
İntersekslerde ruh sağlığı ve esenlik
Avustralya’da 2015 yılında University of New England tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada[1], pek çoğu genç olan interseks katılımcıların %40’ı ruh sağlığının iyi olmadığını belirtti. En çok işaret edilen ruh sağlığı sorunları ise depresyon, anksiyete ve post travmatik stres bozukluğu oldu. Katılımcıların %42’si hayatının bir noktasında interseks durumlarıyla ilgili nedenlerden kendisine zarar vermeyi düşündüğünü, %26’sı ise aynı nedenlerden kendisine zarar verdiğini belirtti. Hayatının bir noktasında intiharı düşündüğünü belirten interseks oranı %60, intihar girişiminde bulunan oranı ise %19 oldu. Bunun genel Avustralya nüfusu içindeki oranının sadece %3 olduğunun altını çizmek gerek.
Araştırma, kişinin interseks durumunun getirdiği bazı sağlık sorunlarının olduğu kadar, tıbbi gerekliliği olmayan rıza dışı müdahalelerin de ruh sağlığı ve yaşam kalitesi üzerinde önemli olumsuz etkilere yol açtığını ortaya koyuyor. Bazı interseks durumlarının bipolar, ADHD ya da öğrenme güçlükleri gibi sorunların riskini artırmasının yanı sıra, dışlanma, yaftalanma, beden imajını olumsuz etkileyecek yorumlar, romantik ilişkilerde özellikle doğurganlıkla ilgili sorunlar yüzünden yaşanan kayıplar ya da gerginlikler ruh sağlığı sorunlarının tetikleyicileri arasında. Özellikle interseks tanısı alınmasını takip eden tıbbi süreçlerde interseks bireye yeterli bilgi verilmemesi, gizlilik ve utanca yöneltilmesi de özgüveni düşürüyor, yalnızlaşmaya ve ruh sağlığında dalgalanmalara yol açıyor.
İnterseks durumunu nispeten erken yaşlarda açıkça öğrendiğini ve rıza dışı müdahalelerden korunduğunu söyleyen intersekslerin daha iyi bir hayat kalitesine sahip oldukları dikkat çekiyor. Sosyoekonomik durumu daha iyi olan intersekslerde, daha iyi ruh sağlığı ve fiziksel sağlık hizmetlerine erişim ayrıcalığı, eğitim ve iş olanakları gibi nedenlerden bu da esenliği artıran bir faktör oluyor. Sosyoekonomik dezavantajlı pek çok interseks, cinsel bir azınlığa mensup olmanın da olumsuz etkisiyle eğitim, ekonomi, bütçe, yasal tanınırlık, sosyal güvence gibi konularda sıkıntı yaşıyor ve esenliği için çaba gösterecek imkanlara erişemeyebiliyor.
İnterseks tanısının kişiye nasıl bir tavırla aktarıldığı da esenlikte büyük önem taşıyor. Bu tanıyı negatif bir şekilde öğrenenler ve görünmezlik, utanç gibi sebeplerden yeterince yardım ya da destek bulamayanlar, sürece ruh sağlığını zayıflatan bir giriş yapmış oluyorlar.
Uluslararası İnterseks Organizasyonu Avrupa verileri şöyle: İlk cerrahi müdahaleden önce kendilerinden veya ailelerinden aydınlatılmış onam alınmayan interseks oranı %62, bu kişiler içinde hormonal veya herhangi bir tıbbi müdahale için aydınlatılmış onamı bulunmayan interseks oranı ise %49. Bireyin kendisinin önceden, tüm bilgilere sahip bir şekilde, istekli ve kesin onayı olmadan yapılan hayati olarak gerekli olmayan tıbbi müdahaleler beden bütünlüğü ve kendi kaderini tayin hakkının (otonomi) ihlali; dolayısıyla insan hakları ihlalidir. Böyle bir süreçten geçen kişilerin kaçınılmaz olarak post travmatik stres bozukluğu yaşamaları beklenebilir.
İkili cinsiyet sisteminin toplumun her alanını güçlü bir şekilde kapsıyor olması ise neredeyse tüm interseksleri olumsuz etkileyen ve yalnız hissettiren bir durum. Kültürel ve dini faktörler, ikili cinsiyet sisteminin kişinin ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkisini daha da pekiştirebiliyor.
Kaliteli ve profesyonel ruh sağlığı yardımına erişimin yanı sıra, interseks bireyler kendileri gibi başka insanlarla birlikte olabildikleri destek gruplarının ruhsal esenliklerini çok önemli düzeyde artırdığının altını çiziyorlar. Örgütlenme ve dayanışma, interseksler için de bu anlamda esenliği destekleyen en önemli faktörler arasında yer alıyor. İnterseks tanısını takip eden sürecin hem birey hem de ailesi için dürüstlük, açıklık ve olabildiğince huzur içinde geçmesi için, ailelere verilecek psikolojik yardım ve diğer interseks aileleriyle biraraya gelerek dayanışmaları da önem taşıyor.
İntersekslerde fiziksel sağlık, üreme sağlığı ve cinsel sağlık
İntersekslerin kaliteli tıbbi hizmetlere erişimindeki sıkıntılar çoğunlukla geçmişte yaşadıkları rıza dışı tıbbi müdahalelerin tekrarlanacağı korkusundan ve sağlık çalışanlarının çoğu zaman interseksle ilgili yeterli bilgiye sahip olmamasından kaynaklanıyor. Kişinin yaşına uygun bir dille interseks durumunun kendisiyle açıkça paylaşılması ve bu duruma bağlı olası sağlık riskleriyle ilgili yeterli ve dürüst bilgi verilmesi kişinin sağlık hizmetinden aldığı tatmini ve uzmanlara güvenini artırıyor. İnterseks bireylere tıbbi ortamda kapsayıcı ve insanca hizmet verilmesi de daha çok interseksin sağlık sorunları yaşadıklarında tereddüt etmeden ve geç kalmadan doktorlara başvurmaları için önemli bir gereklilik.
İntersekslerin bazı sağlık sorunları içinde bulundukları interseks varyasyonundan kaynaklanırken, bazıları da rıza dışı ve tıbbi gereklilik olmadan yapılan müdahalelerden kaynaklanıyor. Kemik yoğunluğuyla ilgili sorunlar, kalp sorunları, yüksek tansiyon, bazı kanser riskleri, bazı otoimmün hastalıklar interseks bireylerde daha sık görülebiliyor. Bunlara cinsel problemler ve üreme sağlığı sorunları eşlik edebiliyor.
Yine yukarıda bahsettiğimiz Avustralya’da yapılan çalışmaya göre, bu çalışmaya katılan intersekslerin %65’i gördükleri rıza dışı tıbbi müdahalelerin, cinsel tatminsizlik, fonksiyon bozukluğu, cinsel isteksizlik ve bazı cinsel eylemlere katılma yetisinin olmaması dahil cinsel hayatlarını olumsuz etkilediğini belirtti. Yine katılımcıların yarıdan fazlası, intersekslerin pek çoğunun doğurgan olmaması nedeniyle cinsel yolla bulaşan hastalıklardan da korunduklarına dair yanlış bir kanıya sahip olduklarını, bu yüzden intersekslere özel hazırlanmış daha fazla güvenli seks ve üreme sağlığı bilgi kaynağına ihtiyaç duyduklarını söyledi. Araştırmada, katılımcıların %48’inin kendisini heteroseksüel olarak tanımladığı, diğerlerinin ise farklı cinsel yönelimlere sahip olduğu tespit edildi.
Avustralya interseks çalışmasına katılanların çoğu, doğurganlıklarında zorluklar veya engeller olduğunu bildirdi. Ankete katılanların %48'i interseks varyasyonları nedeniyle tıbbi yardım almadan çocuk yapamadıklarını, yüzde 17'si sadece bazı problemler yaşayarak ve tıbbi yardım alarak çocuk yapabildiklerini ve yüzde 15'i varyasyonlarına bağlı olarak ya da rıza dışı tıbbi müdahaleler nedeniyle hiçbir şekilde çocuk yapamadıklarını belirtti. Bazı katılımcılar doğurganlığın önündeki engelleri hayatlarında önemli bir sorun olarak görmezken, diğerleri bu engellere derin bir duygusal tepki gösterdi.
Tıp teknolojilerindeki gelişmeler, interseks varyasyonları olan insanlar için doğurganlığı ve ebeveynlik seçeneklerini artırıyor. Doğurganlık danışmanlığı, interseks varyasyonları olan kişiler ve partnerleri için önemli bir destek. Ne var ki, bu seçenekler yalnızca rıza dışı müdahaleler ile cerrahi olarak kısırlaştırılmamış kişiler için geçerli. Böylece, birer insan hakkı ihlali olan bu müdahalelerin kişilerin üreme hakkını da ihlal ettiği ortaya çıkıyor.
Sağlık hizmeti profesyonellerinin, ayrımcı olmayan bir şekilde, interseks varyasyonları olan kişiler için geniş bir cinsel olasılık yelpazesini onaylamaları önemli. Bu, bireylerin, ihtiyaçlarının ne olduğu ve gelecekte ne olacağı konusunda önceden belirlenmiş kalıplar, sabit varsayımlar ve toplumsal zorlamalar üzerinde çalışmak yerine, belirli cinsel ihtiyaçlarını dikkate almayı ve mümkün olduğunda karşılamalarına yardımcı olmayı da içermeli.
Akran desteği ve örgütlenmenin önemi
Azınlık stresini hafifletmenin ve esenliği artırmanın en önemli yollarından birisinin kendini yalnız hissetmemek olduğu bir gerçek.
Yalnız olmadığını, benzer deneyimleri ve sorunları yaşayan başkalarının da olduğunu fark etmek, interseksler için çok önemli. Dışlanmanın ve travmaların getirdiği depresyon, genellikle insanları kendi zihinlerinde tutsak eder ve diğer insanların da sizin gibi mücadele ettiğini görebilir ve bunda hissettiklerinizle ilişki kurabilirseniz, bu tutsaklıktan çıkarak hayata daha iyimser bakabilirsiniz.
Kendi kafanızdan çıkmaya başlamanın harika bir yolu, ne hissettiğiniz hakkında konuşmaktır. Bir şeyleri yüksek sesle söylemeye ne kadar cüret ederseniz, sorun sizin için o kadar somut hale gelecektir. Bu, kendi duygularınızı tanımaya ve anlamaya başlamanız için kapıyı açar.
Benzer sorunları olan diğer insanlarla konuşmanın büyük bir yararı da, daha önce duymadığınız bazı yararlı bilgileri biliyor olma ihtimallerdir. Bu, ruh sağlığınızı, fiziksel sağlığınızı ya da hayatınızda yolunda gitmeyen bazı şeyleri düzeltmek için size yeni fikirler verebilir.
Sizin de yaşadığınız karanlıktan geçmiş ve hayatta kalma gücü bulmuş diğer insanlarla konuşabilmek, moralinizi yükseltmek için çok şey yapabilir. Bağlantı iyileştirici olabilir ve zor zamanlarda yaslanabilecek anlayışlı bir komüniteye sahip olmak yaşamı değiştirebilir.
Bir destek grubuna katılmak sadece size yardımcı olmaz, aynı zamanda grubunuzdaki diğer insanlara da yardımcı olabilir. Hikayeniz benzersizdir ve başkalarının üstesinden gelmeyi başardığınız şeylerden öğrenebilmesi için paylaşılması gerekir. Kişisel yolculuğun gücünü asla küçümsememek gerek.
Bilhassa interseks gençlerde akran desteği beden imajını olumlu yönde güçlendirebiliyor, romantik ilişkiler ve cinsellikle ilgili kaygıların da azalmasına yardımcı oluyor ve ruh sağlığını dengede tutmak için zemin sağlıyor.
Bir gruba aidiyet hissetmek ve ortak bir amaç taşımak tüm interseksler için iyileştirici olabilir. Bunun yanı sıra, örgütlenerek hak savunuculuğu yürütmek bugünümüzü iyileştirirken gelecek nesillerdeki intersekslerin hayatını da şimdiden iyileştirmeyi sağlayacaktır. Burada, müttefiklere de önemli sorumluluk düşüyor. Malta Deklarasyonu’nda belirtildiği gibi: “İnsan hakları örgütleri, interseks örgütleriyle köprüler kurmaya ve karşılıklı destek için bir temel oluşturmaya katkıda bulunmalı. Bu, bir iş birliği ruhu içinde yapılmalı ve hiç kimse interseks meselelerini başka amaçlar için araçsallaştırmamalı.”, “İnterseks kişiler, aileleri ve çevreleri için destekleyici, güvenli ve onları kutlayan ortamlar yaratılmalı, bu ortamların yaratılması kolaylaştırılmalı.”.
Kaynaklar:
https://interdayanisma.org/2021/05/22/malta-deklarasyonu/
https://www.une.edu.au/connect/news/2015/05/first-national-survey-of-intersex-australians
https://www.hrc.org/resources/understanding-the-intersex-community
https://www.cdc.gov/hrqol/wellbeing.htm
Kaos GL Dergisine ulaşın
Bu yazı ilk olarak Kaos GL Dergisinin Esenlik dosya konulu 187. sayısında yayınlanmıştır. Dergiye kitapçılardan veya Notebene Yayınları’nın sitesinden ulaşabilirsiniz. Online aboneler dergi sitesinden dergiyi okuyabilir.
*KaosGL.org Gökkuşağı Forumu’nda yayınlanan yazı ve çizimlerden yazarları ve çizerleri sorumludur. Yazının ya da çizginin KaosGL.org’ta yayınlanmış olması köşe yazılarındaki veya çizimlerdeki görüşlerin KaosGL.org’un görüşlerini yansıttığı anlamına gelmemektedir.
Etiketler: yaşam, sosyal hizmet
