19/02/2024 | Yazar: Gizem Gülmez
Klinik Psikolog Gizem Gülmez, intihar ve geride kalanların duyguları üzerine yazdı.
Oldukça karmaşık bir yapılanmaya sahip intihar olgusu, ağır ruh sağlığı problemi yaşayan insanlardan stres altındaki sıradan insanlara geniş bir yelpazede görülebilir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre; düşünce, planlama, girişimde bulunma ve tamamlanma aşamalarıyla tanımlanan intiharın nedeni; yalnızlık, sosyal destek sisteminin yetersizliği, umutsuzluk, depresyon, statü kaybı, uyum bozuklukları, başetme mekanizmalarının zayıflığı gibi kişisel faktörlere ya da kişinin çevresinde intihar öyküsünün varlığı, toplumla ya da ait olduğu grupla ilişkisinin niteliğine bağlı nedenler gibi toplumsal ya da sosyal birtakım faktörlere de dayanabilir.
İntiharın nedeni konusunda pek çok kuram vardır. Örneğin Durkheim’a göre intihar davranışında psikolojik etmenlerdense sosyolojik faktörler vurgulanır. Diğerleriyle iletişimimizdeki çatışmalar ya da bozulmalar kişinin intihar davranışını ortaya koymasındaki önemli risk etmenleridir. Durkheim intiharı, “bireyin mensup olduğu toplumsal öbeklerin bütünleşme derecesi ile ters orantılıdır” şeklinde açıklar. Psikanalitik kurama göreyse gerçek ya da hayali sevilen bir nesnenin kaybedilmesiyle nesneye duyulan öfkenin kendiliğe dönmesi kişinin kendine zarar vermesiyle sonuçlanır. Bandura Sosyal Öğrenme Kuramında intiharın taklit, model alma ya da gözlem yoluyla ortaya konduğundan söz eder.
İntiharla ilgili bir başka kavram da intihar kümelenmesidir ki belli bölgelerde, benzer dönemlerde, beklenmedik şekilde intihar sayılarındaki artışı ifade eder. İntihar kümelenmesi intihar davranışına direkt (tanıdığının intiharı) ya da dolaylı (medya okumasıyla) şekilde maruz kalmayla gerçekleşir. Örneğin; arkadaşı intihar girişiminde bulunan ergenlerin intihar düşüncesini ve girişimini bildirme olasılıklarının daha yüksek olduğu bulgulayan pek çok çalışma bulunmaktadır (Abrutyn ve Mueller 2014a; Bearman ve Moody 2001; Liu 2006, Mueller ve Abrutyn, 2016). İntihar eden kişiyle özdeşleşme -ki bu özdeşleşme etnik köken, cinsiyet, cinsel yönelim gibi çeşitli grup özellikleri olabilir- intihar riskini bir hayli arttırdığı bilinmektedir (Fekete & Macsai, 1990, Stack, 1991). Kapalı, küçük gruplarda olumsuz davranışlar daha hızlı yayılır. Yine intiharın kabul görmesi, davranışın ödüllendirilmesi, ilgi çekici bir hikâyesinin olması, ünlü olması gibi pek çok başka faktör de intiharın yaygınlaşmasında etkilidir. Literatürde ünlü bir kişinin model alınmasıyla intihar, ortak özellikler sonucu yaşanan özdeşleşme sonucu intihar, sembolik ya da grup aktivitesinden kaynaklanan altruistik intiharlar şeklinde 3 ana grupta toplanan taklit ya da kopya intiharlardan söz edilmektedir.
Werther etkisi
Johann Wolfgang von Goethe’nin “Genç Werther’in Acıları” kitabının 1774’te yayımlanmasının ardından Avrupa’da pek çok intihar vakası yaşanmış ve sonunda kitap yasaklanmıştır. Kitabın ana karakteri Werther’in sevdiği kadının kalbini kazanamadığı için yaşadığı çöküntü sonunda intiharı okuyanlarca kopya edilmesinden ötürü medyada yer alan haberler üzerinden intiharın bulaşıcılığı Sosyolog David Phillips’in 1970’li yıllarda “Werther Etkisi” olarak kavramsallaştırılmıştır. Philips, NewYork Times, New York Daily News, Chicago Tribune ve London Daily Mirror gazetelerini çeşitli yıllar içerisinde incelemiş, intihar haberleriyle artan intihar tirajlarını ortaya koymuştur. Öyle ki New York Times’ın ünlü bir figürün intiharı hakkında her hikâye yayınlandığında, ertesi ay intihar oranının %12 arttığını bulgulamıştır. Marilyn Monroe, Robin Williams, Kurt Cobain gibi ünlü isimlerin intiharlarından sonra intihar oranlarında artış olduğu bilinmektedir. Haber yoluyla intiharın detaylarının diğerlerine iletilmesi, olayı hayal edebilmesini sağlamakta ve okuyucunun çöküş anında intihar fikrinin eyleme dökülmesini kolaylaştırmaktadır. Medya yoluyla bulaşan intiharların ilk altını çizen kişi Farr’ı takip eden pek çok isim medya üzerinde eylemlerle baskı kurma yoluna gitmiştir.
İntihardan bahsederken
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, intihar haberlerinde intihar hikayesi ön plana çıkarılmamalı, intiharı normalleştiren ya da sansasyonel kılan veya intiharı sorunlara çözüm olarak gösteren bir dil kullanılmamalı, intihar yöntemi açıkça anlatılmamalı, intiharın gerçekleştiği yer hakkında detay verilmemeli, sansasyonel başlıklar kullanılmamalı, fotoğraf ve video kullanmamalı ve sosyal medya linkleri verilmemelidir. İntihar dışında alternatifler sunan daha yapıcı dille yapılmış haberler yine sosyal öğrenme yoluyla taklit edilerek kişinin kriz anında hayata tutunmasını, destek almasını sağlayabilir. Bir yaşam olayıyla (örneğin ayrılık, iş kaybı vb), kırılgan herhangi bir grupla (cinsel yönelim, azınlık etnik gruplar vb) ilişkilendirilen ve/veya intiharın detaylarını vurgulayan (intihar notu yayınlamak ya da yöntemini anlatmak), intiharın nedenini makul gösteren ya da yücelten bir dille aktarılan intihar, okuyanlar açısından daha büyük bir risk teşkil etmektedir. Bu bilgiler ışığında sadece medya kuruluşlarının değil, sosyal medya kanallarıyla pek çok kişiye ulaşabilen bizlerin de intihardan bahsederken duyarlı bir sorumluluk içinde olmamız elzemdir.
Bir yakınınızı intihar nedeniyle kaybettiyseniz
Birini intihar nedeniyle kaybetmek, diğer kayıp türlerinin tetiklediği duygulardan daha farklı bir duygusal tablo ortaya koyar. Ölümün kendisinin tetiklediği varoluşsal ve çökkün duyguların yanı sıra, intiharın şoke edici doğası nedeniyle damgalanma, utanç, öfke, şaşkınlık, suçluluk, yalnızlık ve bazen travma deneyimlenebilir. Yakın olduğumuz bir kişi intihar ettiğinde kendimizi o kişinin intiharını önleyebilecekken aksiyon almadığımız birtakım anların varlığına ikna ederek ya da sevdiğimiz kişinin bu kadar acı çektiğini bilmediğimizi düşünerek aşırı bir suçluluk hissedebiliriz. Çok fazla ya da çok az yaptığımız şeyler hakkında sürekli bir sorgulama içinde olabiliriz. Bu karmaşık duygular silsilesi kendimizi sosyal olarak izole etmemize ve herhangi bir ölüm sonrası yaşanabilecek duygulara ek olarak daha karmaşık duygularla baş etmek zorunda hissetmemiz anlamına gelebilir. İntihar etmiş kişi, eyleme dökmeden önce birtakım işaretler ortaya koymuş ve bunları fark etmemiş olabilirsiniz ya da bu kişiye destek olmuş ve o da tekrar umutsuzluğa kapılmadan önce ilerleme kaydediyor gibi bir tablo çizmiş olabilir veya destek olma tekliflerinizi tümüyle reddetmiş olabilir. Kendini suçlama, sevilen birinin intiharına verilen yaygın bir tepkidir, ancak intihar pek çok açıdan tahmin edilemez olabilir ve birinin kendini öldürme kararı tamamen kendisine aittir. Yaşadığınız karmaşık duygularla ilgili destek istemek, kişinin yaygın suçluluk duygusunu anlamasına ve sevdiği kişinin ölümünden kendisinin sorumlu olmadığını anlamasına yardımcı olabilir. Yine intihar, geride kalan insanlar için acı verici bir reddedilmişlik ve değersizlik duygusu yaşatabilir. Sizi gerçekten seviyor olsaydı bunu seçmeyeceğini düşünebilirsiniz. İntiharın trajikliği ve sıklıkla birdenbire gerçekleşmiş gibi görünmesi, olayla yüzleşmeyi zorlaştırabilir ve yoğun duyguların bir anda gelip sonra bir anda reddedilmesi yaygın bir durumdur. Duyguları kabul etmek, onları işlemek için adımlar atmak ve öz şefkati unutmamak yas tutmanın ve iyileşmenin önemli adımlarındandır. Sevilen birinin intiharından sonra kendini intihara meyilli hissetmek utanılacak bir şey değildir ancak mümkün olan en kısa sürede yardım istemek çok önemlidir. İntihar, baş edemeyeceğimizi düşündüğümüz duygular karşısında tek çare gibi göründüğünde aslında duygularımızın yoğunluğu gerçekçi çözümler üretmemizi ya da onları görmemizi engelliyor demektir. İntihar girişiminden hayatta kalanlardan biliyoruz ki intihar durumunda kişinin istediği hayatı değil, yaşadığı duyguyu sonlandırmaktır. Bu yüzden içinden çıkılamaz gibi görünen bu durumda yardım istemek ve destek almak ilk ve en önemli adımdır.
Unutmayın; her birimiz biriciğiz ve asla yalnız değiliz!
Yararlı Linkler:
https://erktolia.org/lgbtilar-ozelinde-intihar-ve-intihari-onlemek
https://spod.org.tr/intihar-onleme-birlikte-neler-yapabiliriz-kitapcigi-yayinda/
Kaynaklar:
Çetin, B. (2023). Werther etkisi yaklaşımı ve Türkiye’de intihar haberlerinin dijital gazetecilik bağlamında değerlendirilmesi. Turkish Studies - Social, 18(2), 393-416.
Philips DP. The Influence of Suggestion on Suicide: Substantive and Theoretical Implications of the Werther Effect, American Sociological Association, 1974;39: 340-354.
*KaosGL.org’ta yayınlanan köşe yazıları, KaosGL.org’un editoryal çizgisini yansıtmak zorunda değildir. Yazı ve çizimlerden yazarları ve çizerleri sorumludur. Yazının ya da çizginin KaosGL.org’ta yayınlanmış olması köşe yazılarındaki veya çizimlerdeki görüşlerin KaosGL.org’un görüşlerini yansıttığı anlamına gelmemektedir.
Etiketler: yaşam, sağlık, danışmanlık
