05/12/2021 | Yazar: Aras Örgen
1 Aralık Dünya AIDS Günü’nden 10 Aralık İnsan Hakları Günü’ne eşitlik yazılarıyla karşınızdayız. Aras Örgen, #eşitlikiçin lubunyalar, esenlik ve aktivizmi yazdı.

Hakkında net bir tanım olmayan, ancak son yıllarda hakkında sıkça konuştuğumuz bir kavram olan esenlik (wellbeing) hakkında bir süredir bir derleme yazmayı düşünüyordum. Bu yazı ile birlikte, esenlik kavramının ne olduğu, lubunyaların esenliğinin ne anlama geldiği, kendi içerisinde birbirinden farklı kimlikleri olan lubunyalarda esenliğe dair ne gibi ihtiyaçlar olduğu, aktivizm ve esenlik ilişkisi, esenliğe dair neler yapılabileceği gibi soruları cevaplamayı hedefledim. Yazı içerisinde de göreceğiniz gibi aslında esenlik kavramı oldukça dinamik ve kendi içerisinde tartışmaları ve farklı yöntemleri barındırmakta. Tam olarak bu dinamiklik ve biraz da belirsizlik üzerinden esenlik konusuna lubunyalık ve aktivizm ekseninde bir giriş yapmayı düşündüm.
Bu yazıyı yazarken, başlıklar üzerine okuduklarımdan oldukça esinlendim ve alandaki çalışmaların beni götürdüğü noktada hem bireysel hem de kolektif olarak neler yapılabileceğini düşledim. Bu düş sürecinde de aslında sistem bizi ne kadar yalnızlaştırsa da esenliğimiz üzerine düşünmenin kendisinin bir politik eylem olduğunu fark ettim. Umarım hepimiz esenliğimize dair daha fazla düşleriz! İyi okumalar dilerim.
Esenlik
Özellikle son yıllarda hakkında yapılan araştırmaların yükselişte olduğu bir konu olan esenlik (wellbeing), hala üzerinde konsensus olan net bir tanıma sahip değildir.
Kavram aynı zamanda kişilerin, psikolojik, ekonomik, duygusal, fiziksel ve sosyal iyilik halleri ile birlikte boyutlandırılabilir
LGBTİ+’larda Esenlik
LGBTİ+’lar ruh sağlığı ve esenlik deneyimlerinde, ayrımcılığın etkileri ve sağlığın sosyal belirleyicileri (hizmetlere erişim, ekonomik ve sosyal durumu vb.) nedeniyle bazı ruh sağlığı sorunları için daha yüksek risklerle karşı karşıyadır
Avustralya merkezli bir kuruluş olan Rainbow Health Victoria’nın 2021 yılında hazırladığı kapsamlı bilgi notlarında; biseksüeller, trans deneyimli ve cinsiyet çeşitliliğine sahip kişilerin yaşayanların farklı ruh sağlığı ve esenlik ihtiyaçları olduğu görülmektedir
Tüm bu bilgiler ışığında, kendi içerisinde dinamik olan esenlik kavramı ve içerdiği iyilik halleri, esenliği etkileyen dışsal faktörler dolayısıyla dayanıklılık kavramını da beraberinde getirebilir. Kendi içerisinde aynı esenlik gibi dinamik bir kavram olan dayanıklılık ilk başlarda zorluklara direnmek ve fiziksel olarak hayatta kalmaya ilişkili olsa da günümüzde sosyal etmenlerin etkileri ile birlikte, değişimlerde ve ani durumlarda kişilerin varlığını devam ettirebilme becerisi ile de ilişkili bir şekilde algılanmaktadır
Bu doğrultuda da örgütlenmenin hem dayanıklılığı hem de esenliği olumlu etkilediği düşünüldüğünde, LGBTİ+’ların birlikte daha güçlü olduğu unutulmamalıdır
Aktivizm ve esenlik
İnsan hakları her ne kadar uluslararası belgeler ve anlaşmalar ile güvence altına alınmış olsa da hakların hayata geçirilmesi ve kazanımların sürdürülebilirliği için hem bireysel hem de kolektif olarak çalışmalar yürütülmektedir. Yürütülen aktivizm çalışmaları, hak ihlallerine karşı yapıldığı için içerisinde her zaman hak ihlallerini, bir veya birden fazla şiddet türünü ve ayrımcılığı da beraberinde getirir. Hak ihlalinin kendisi bir travma olabileceği gibi, bir yakınının başına gelen, başkasından duyulan veya yapılan iş nedeniyle yüzleşilen ve ince detayları alınan hak ihlalleri hak savunucularında travmalara yol açabilmektedir
Aktivizm yürütürken yaşanabilecek travma, stres, depresyon, motivasyon düşüklüğü, tükenmişlik gibi durumları kabul ederek ve onları aşacağımıza inanarak hem bireysel hem de kolektif olarak bazı önlemler alınabilir. Sürdürülebilir bir aktivizm hedefiyle yola çıkmak, esenliğimizi ve dayanıklılığımızı değerlendirmek ve bu doğrultudaki çalışmaları içselleştirmek bizi olumlu yönde etkileyebilir
Bireysel ve kolektif esenlik
Neo-liberal politikalar ve kapitalist ekonomi, bizleri yalnızlaştırmaya ve daha çok bireyci olmaya iter. Bu yöndeki bir itiş, aslında bizim esenliğe dair yaklaşımımızı da etkilemektedir
Esenliğimize dair çalışırken, bireysel esenlik çalışmasının kolektif esenlik çalışmasının temeli olduğunu ve kolektif esenliğe giden yolda kendi özümüzü içerisinde bulunduğumuz grubun bir üyesi olarak gördüğümüz bir öz bakım başlangıç olabilir
Genellikle radikal iyileşme; ezilen veya baskılanan bir ırksal veya etnik gruba mensubiyetimiz nedeniyle oluşan yaralar olan kimlik temelli “yaralar” ile bütünleşmeyi kapsar. Bu yaralar ailemizden gelebileceği gibi çalınmış topraklar, köleleştirme, sömürgeleştirme, toplama kampları veya kolektif hafızanın yok edilişi ile ilgili olabilir. Radikal iyileşme bu yaraları iyileştirebilmek için, yaralara neden olan baskıcı koşullara meydan okumanın ve değiştirmenin önemli olduğunu vurgular
‘’Radikal iyileşme, bireylerin güçlü yanlarını temel alır ve topluluklarının dayanıklılık ve esenliği destekleyen genel ve kültüre özgü uygulamalarına dahil ederek travmanın temel nedenlerini ele alan stratejileri içerir. Bu tür stratejiler, topluluk iyileştirme çevrelerini, nesiller arası hikaye anlatımını ve savunuculuk çalışmalarını içerebilir’’
Radikal iyileşme kavramını lubunyalar özelinde düşündüğümüzde; kendi tarihsel travmalarımızı fark etmek, kolektif hafızamız üzerine düşünmek, kendi esenliğimiz ve birbirimizin esenliğinden sorumlu olmak ve yaralarımızı birlikte sarmak, dayanıklılığımızı arttıran ve bizi güçlendiren bir deneyim olabilir.
Sonuç
Esenlik kavramının dinamikliği, kapsadığı boyutları ve esenliği olumsuz etkileyen iç ve dış faktörler düşünüldüğünde, lubunyaların esenliğinin olumlu yönde değişimi için çeşitli müdahaleler gerektiği görülmektedir. Kişisel ve kolektif olarak tasarlanması gereken bu müdahaleler; öz bakımdan yola çıkarak, grup içerisinde birbirimizin esenliği üzerine de düşündüğümüz bir iyileşme sürecine imkân sağlayabilir. Bu sürecin kendisi bir esenlik çalışması olduğu gibi, sonunda varılan noktada halen hayatın da değişiyor olması dayanıklılığımızı da olumlu yönde etkileyecektir. Özellikle aktivizm yürütürken yaşadığımız sorunları bireysel bir yerden ele almak yerine, grup içerisinde paylaşabildiğimiz bir alan da açarak değerlendirmek esenliğimizi arttıran bir çalışma olabilir. Bu noktada benzer şekilde örgütsel olarak da bu konularda daha fazla çalışma yapmak hepimizi güçlendirecektir.
LGBTİ+’lar olarak her birimizin benzersiz deneyimleri ve farklı esenlik ihtiyaçları vardır. Bunu göz ardı etmeden, içerisinde yaşadığımız toplumun dayattığı normlardan kendimizi özgürleştirdiğimiz bir yerde buluşarak, öz-bakımdan başlayarak kolektife vardığımız radikal bir iyileşme sürecini başlatmak hepimize iyi gelen bir esenlik çalışmasını mümkün kılabilir.
* Bu yazı, Avrupa Birliği'nin mali desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla KAOS GL’ye aittir ve AB’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
Kaynakça
Dodge, R., Daly, A. P., Huyton, J., & Sanders, L. (2012). The challenge of defining wellbeing. International Journal of Wellbeing, 2(3), 222-235.
CDC: Centers for Disease Control and Prevention (2018). Well-Being Concepts. F. Andrews, & S. Withey içinde, Social indicators of well-being. New York: Plenum Press.
Banceviča, M., & Gataūlinas, A. (2014). Subjective Health and Subjective Well-Being (The Case of EU Countries). Advances in Applied Sociology, 4(9), 212-223.
Uymaz, P. (2021). Kontrollü Sosyal Hayatın Esenlik Algısına Etkisi: 3 Yıllık Öğrenci İzlenimi1. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 5(2), 925-939.
Carter , S., & Cecily, A. (2019). Theoretical Conceptualisations of Wellbeing. 10 2021 tarihinde University of Southern Queensland: Wellbeing in Educational Concepts: https://usq.pressbooks.pub/wellbeingineducationalcontexts/chapter/theoretical-conceptualisations-of-wellbeing/ adresinden alındı
Roberts, L., & Christens, B. (2021). Pathways to Well-being among LGBT adults: Sociopolitical Involvement, Family Support, Outness, and Community Connectedness with Race/Ethnicity as a Moderator. American Journal of Community Psychology(Special Section: Engage for Equity: Advancing the Fields of Community‐based Participatory Research and Community‐engaged Research in Community Psychology and the Social Sciences ), 405-418.
Rainbow Health Ontario, & CMHA Ontario. (2021). Lesbian, Gay, Bisexual, Trans & Queer identified People and Mental Health. Canadian Mental Health Association: https://ontario.cmha.ca/documents/lesbian-gay-bisexual-trans-queer-identified-people-and-mental-health/ adresinden alındı
Bower, K., Lewis, D., Anneliese , A., & Bermúdez , J. (2021). Narratives of Generativity and Resilience among LGBT Older Adults: Leaving Positive Legacies despite Social Stigma and Collective Trauma. Journal of Homosexuality, 230-251.
Rainbow Health Victoria. (2021). Research Matters: Trans and gender diverse health and wellbeing. https://www.rainbowhealthvic.org.au/media/pages/research-resources/research-matters-trans-and-gender-diverse-health-and-wellbeing/80199998-1620985996/research-matters-trans-and-gender-diverse-health-and-wellbeing.pdf adresinden alındı
Rainbow Health Victoria. (2021). Research Matters: Bisexuality, health and wellbeing. https://www.rainbowhealthvic.org.au/media/pages/research-resources/research-matters-bisexual-health-wellbeing/2357976875-1631079965/bisexuality-health-wellbeing.pdf adresinden alındı
Güzel, D., & Dikmen, K. (2020). HIV ile Yaşayan Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans, İnterseks ve Artıların İnsan Hakları Raporu. Ankara: 17 Mayıs Derneği ve Kaos GL.
Öz, Y. (2020). Yaşlı LGBTİ+'lar: Dünyada ve Türkiyede Durum. Ankara: 17 Mayıs Derneği.
Kaos GL. (2019). LGBTİ’nin İ’si: İnterseksler Vardır! Ankara.
Mayuk, N. (2020). Lubunyalar için Dayanıklılık Geliştirme Rehberi. https://linktr.ee/guclenme.pratikleri.
Bacon, N., & Mguni, N. (2012, 09). The wellbeing and resilience paradox. The Young Foundation: https://www.youngfoundation.org/publications/the-wellbeing-and-resilience-paradox/ adresinden alındı
Nah, A. M. (2021). Navigating mental and emotional wellbeing in risky forms of human rights activism. Social Movement Studies, 20-35.
Yılmaz, B. (2019). İnsan Hakları Savunucularında Travma ve Başaçıkma. Ankara: İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP).
Amnesty International Australia. (2020). Sustainable Activism&Self Care- Level 2: Fundamental activist skills. Amnesty International Australia: https://www.amnesty.org.au/self-care-well-being/ adresinden alındı
University of York. (2017, 03 16). Policy Brief on 'Wellbeing, Risk, and Human Rights Practice'. Centre for Applied Human Rights: https://www.york.ac.uk/cahr/news/news-2017/wellbeing-policy-brief/ adresinden alındı
Ulex Project. (2017). Sustainable Activism Regenerative Organising : Integral Activist Training. Ulex Project : A Ulex Resource: https://ulexproject.org/wp-content/uploads/2017/02/sustainable-activism-ulex-signature-trainings.pdf adresinden alındı
Amnesty International. (2021). Staying Resilient While Trying to Save the World (Volume 2): A Well-Being Workbook for Youth Activists . Amnesty International. Staying Resilient While Trying to Save the World (Volume 2): A Well-Being Workbook for Youth Activists . adresinden alındı
Davies, W. (2015). Spirits of neoliberalism: ‘Competitiveness’ and ‘wellbeing’ indicators as rival orders of worth. Cambridge Studies in Law and Society(he World of Indicators: The Making of Governmental Knowledge through Quantification), 2015.
Comas-Diaz, L. (2007). Ethnopolitical psychology: Healing and transformation. Advancing social justice through clinical practice, 91-118.
Neville, H., Adames, H., Chavez-Dueñas, N., Chen, G., French, B., Lewis, J., & Mosley, D. (2019, 03 05). The Psychology of Radical Healing. The Psychology of Radical Healing Collective: https://www.psychologytoday.com/us/blog/healing-through-social-justice/201903/the-psychology-radical-healing adresinden alındı
McNeil-Young,, V., Bridges, B., Adam, S., Mosley, D., Colson, A., Crowley, M., & Lee, L. (2021). Toward radical healing: A qualitative metasynthesis exploring oppression and liberation among Black queer people. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity, 292–313.
Vaccaro, A., & Mena, J. A. (2011). It's Not Burnout, It's More: Queer College Activists of Color and Mental Health. Journal of Gay & Lesbian Mental Health, 339-367.
Etiketler: yaşam, sağlık