29/01/2025 | Yazar: İlker Hepkaner

Umuyorum ki Agatha Harkness’ın üzerimize bıraktığı büyü Florida’daki Disney yetkililerini de kendilerine getirir ve Disney üretimleri hikayelerimizi benzer titizlikte anlatmaya devam eder.

Olmadı Baştan: Agatha All Along, Disney’in yaptıklarını unutturur mu? Kaos GL - LGBTİ+ Haber Portalı

Disney’in Marvel Evreni’nden çıkardığı Agatha All Along dizisi 2024 sonbaharına damgasını vurdu. Şirketin büyük LGBTİ+ temsili atılımlarından biri olarak kabul edilen bu dizi özellikle lubunyalar arasında büyük bir coşkuyla karşılandı.[1] Öyküsünde bolca lubunya hikâye ve karakter bulunduran dizi kaslı cis hetero erkeklerle kum saati formundan ödün vermeyen cis hetero kadınlar arasında geçen aşklardan vıcık vıcık olan Marvel Evreni’nde mor bir meltem estirdiği doğru. Ancak Agatha’yı tek başına izleyip değerlendirmek, prodüksiyon devi Disney’in bir parçası olduğunu unutmak ve hemen “Canım Disney harikasın, LGBTİ+ dostusun” demek şirketin geçmişini düşününce biraz zor. Ayrıca Agatha’nın başarısını sadece dizinin başarısına bağlamak çözüm değil. Bu heyecan biraz da 2024’teki gelişmelerin ışığında çözümlenmesi gereken bir durum.

2024: Uzun süren korkutucu bir sonbahar ama neyseki lezbiyenlerin senesi

Agatha All Along’un başarısı 2024’ün iki önemli trendinin kreşendoya ulaşması olarak değerlendirilmeli. Bunlardan ilki aslında her sene aynı zamanlarda karşımıza çıkan bir trend. Özellikle ABD merkezli şirket ve markalar yaz biterken sonbahar sezonunu başlıca ürünlerle müjdeler. Yaprakların sararmaya başlayacağını bize hatırlatan ürünler arasında belki de en çok bilinen ve rağbet göreni malum kahve zincirinin içinde balkabağı özü dışında neredeyse her şeyi barındıran ‘Balkabağı baharatlı latte’sidir mesela. Bu içecek büyük bir törenle yeniden satışa çıkarılırken popüler kültür dünyasında da bir sonbahara giriş yaşanır. Ülkemizde ve dünyada yeni televizyon sezonu başlar, ancak global ölçekteki bu sezon açılımına bir de Cadılar Bayramı telaşı eklenir. Büyük stüdyolar bir sürü korku filmini vizyona sokar, dijital platformlar büyü, süper güçler, gizemli olaylar gibi konuları işleyen dizileri final bölümleri Cadılar Bayramı’na denk gelecek şekilde Eylül ortası gibi başlatır. Türkiye’de Cadılar Bayramı çılgınlığı hala sadece gece hayatında düzenlenen partiler şeklinde tezahür ediyor ama belli olmaz, belki önümüzdeki yıllarda Türkiye’deki kültürel alanda da bu trend kendine bir yer bulur.

Bu sene küresel Cadılar Bayramı heyecanı biraz uzun sürdü. Geçen sene Hollywood’daki oyuncu ve yazar sendikalarının aylar süren grevleri nedeniyle elinde Cadılar Bayramı öncesi yayınlayacakları içerik kalmayan platformlar ve stüdyolar bu “perili mevsimi” (İngilizcede buna “spooky season” diyorlar) bu sene biraz erken başlattı. Ağustos ortasından beri korku filmi izliyor, cadıların hayatlarını tartışıyoruz diyebiliriz. The Deliverence’ın daha çok “o kadar kötü ki çok iyi” kontenjanından izleyici toplaması, Alien Romulus’un serinin hayranlarını dahi büyük bir hayal kırıklığına uğratması veya Joker 2’nin Lady Gaga’nın tüm çabalarına rağmen berbat çıkması izleyicileri kaliteli bir işe adeta aç bırakmıştı. Bu noktada sinema titizliğinde yazılmış ve çekilmiş bir dizi olan Agatha All Along bu perili döneme damgasını vurdu. Yüksek kalitesi nedeniyle Agatha’yı 2024 perili mevsiminin tek yıldızı desek yeridir.

Agatha aynı zamanda 2024’ün en önemli trendlerinden birisinin televizyon dünyasındaki tezahürü. Cosmopolitan daha Nisan ayında 2024’ün popüler kültürde lezbiyenlik görünürlüğü için ne kadar önemli bir sene olarak şekillendiğini yazmıştı.[2] Billie Eilish’in “Lunch”ı bize servis etmesi, Chappell Roan’un önlenemez yükselişi, Love Lies Bleeding ve Drive Away Dolls’un sinema dünyasında yakaladığı başarılar gibi örneklere Paris Olimpiyatlarındaki yürekleri ısıtan birçok sapphic an eklendi.[3] Charli XCX’in son albümü Brat sağolsun, yazı azıcık kaotik ama kendine güvenen bir şekilde “brat yazı” olarak geçirirken remix albümden çıkan en önemli şarkılardan biri Charli’nin Billie ile yaptığı “Guess” dueti oldu. 2023’te Troye Sivan’ın “Rush”ı nasıl gey marşı haline geldiyse, bu sene de “Guess” lezbiyen marşı oldu -ki ne güzel oldu. Zira küresel popüler kültürdeki LGBTİ+ görünürlüğü çok uzun zamandır cis gey kıskacındaydı ve 2024 bunun kırılmasında adeta bir dönüm noktası oldu. Agatha’nın başarısını anlamak için 2024’ün bu önemli trendini de göz önünde tutmamız bu nedenle oldukça önemli.

Disney’i tanımlamak

Elbette bahsettiğim örnekler bir anda gerçekleşen şeyler değil. Özellikle kaliteli kültürel ürünler kapsamlı ve katmanlı süreçlerinden sonra önümüze düşüyorlar. Dünyadaki trendlerin nereden nereye gittiğini hem niteliksel analizle hem de nicel veriyle işleyen büyük şirketler bu trendlerin hem belirlenmesinde hem de bu trendlerden nemalanacak ürünleri ortaya çıkarmada atik davranabiliyorlar. Bu noktada Disney gibi devasa ve güçlü bir şirketin belirli bir öngörüyle hareket etmiş olmasını yadırgamamak lazım. Sonuçta Disney artık sadece çocukluğumuzun çizgi filmlerini yapan ve bir iki eğlence parkıyla bize bir hayal dünyası sunan bir şirket değil. Son yirmi yılda iş dünyasının efsanevi bellediği Disney CEO’su Bob Iger’in yaptığı atılımlarla şirket hiç öngörülemeyecek kadar büyüdü. 2006’da Pixar’ı satın alan Disney sonrasında sırasıyla Marvel, Lucasfilm (yani Starwars evreni) ve 21th Century Fox’u bünyesine kattı. Kültür endüstrisinde rakibi olmayan bir içerik ve kaynak hacmine ulaşan Disney 2023 senesinde 88 Milyar Dolar gelir elde etmiş. Bu yaklaşık olarak tüm Özbekistan’ın ürettiği gayrisafi milli hasılaya denk geliyor. Şirkette her şey güllük gülistanlık gitmese de Disney hala kültürel dünyanın en önemli oyuncularından birisi.[4]

Bu nedenle Disney’in LGBTİ+’lara dair attığı her adımı oldukça dikkatli bir şekilde incelememiz gerekiyor. Agatha’nın tüm sezonu lubunya karakterler ve hikaye örgüsüyle geçmiş olsa da ben konuya hala temkinli yaklaşıyorum. Agatha’yı dünyanın en büyük kültür endüstrisi şirketlerinden birinin yeni bir yön aldığına mı yormak gerek yoksa düzenli olarak LGBTİ+’ları yok sayan ya da bizleri çeşitli hikayelerin ve kodların içine “saklayan” bir şirketin anomalisi olduğunu mu düşünmeliyiz? Bu sorunun cevabı için biraz da şirketin geçmişine bakmamız gerekiyor.

Agatha öncesi Disney’in lubunyaları

2009 senesinde üniversitenin üçüncü sınıfını Paris Siyasal Fakültesi’nde okurken kendi bölümümün dayattığı sıkıcı politik teori, güvenlik teorisi ya da küresel ekonomi derslerinin yanında kendimi geliştirmemi sağlayacağını düşündüğüm -ve daha sonra beni kültürel çalışmalarda doktora yapmaya kadar götürecek olan- Tiyatro ve Devrim ve Mimari ve Sinema gibi dersler aldım. Bunlara ek olarak bir de Medya ve Politika adında bir ders almıştım. O derste hocamız klasik masalların Disney yorumlamalarının kadının güçlenmesine karşı anlatılar olduğunu söylediğinde yaşadığım şoku hayatım boyunca unutabileceğimi sanmıyorum. Üzerine eleştirel biçimde hiç düşünmediğim ya da düşünme gereği duymadığım birçok “masal” aslında kadınlara erkeklerin tahakkümünden çıkmamalarını öğütleyen hikayelermiş. O şokla kendime şu soruları sormuştum: Ne yani, Pamuk Prenses ev içi emeğini yedi tane adama sadece barınma ve yemek karşılığında verirken gerçekten sömürülüyor muydu? Uyuyan Güzel’i büyüden kurtarmak için öpen Prens’in aslında rıza kavramına dair öğrenmesi gereken şeyler mi vardı? Mickey Mouse, Donald Duck gibi karakterlere mutlaka karşı cinsten bir “eş” verilmesi Disney’in çocukların ikili cinsiyet sistemine mahkum şekilde büyütülmesindeki rolünü pekiştiriyor muydu? Çocukluğuma ve ilk gençliğime dair her şeye eleştirel gözle bakarken yakalandığım hüznün bir benzeriyle içimde uzun süre mücadele etmiştim. O zamanlar üzülsem de bugün iyi ki o dersleri almış, hocamı dinlemiş, kültür hakkında böyle düşünmeye başlamışım, diyorum.

Disney’in feminizm karşıtı kabarık sicili nedeniyle, Agatha All Along’u büyük bir sevinçle karşılayamıyorum. İçimde hala ihtiyatlı olmam gerektiğini söyleyen bir ses var. Bunun bir diğer nedeni Disney ve kontrolündeki şirketlerin LGBTİ+ temsili konusundaki karneleri. Bu konu özellikle 2022’de çok tartışıldı. Disney’in merkezinin, birçok eğlence parkının ve hatta kendi kurduğu şehrin bulunduğu Florida eyaletinde çıkarılan ve okullarda cinsel yönelim ve cinsiyet ifadesi üzerine verilecek herhangi bir eğitim programını yasaklayan kanun sonrası dönemin CEO’su sessiz kaldı. Buna ek olarak Disney’in bu kanunu çıkaran eyalet meclis üyelerine siyasal bağış yaptığı ortaya çıktı.[5] Ve en nihayetinde birçok Pixar çalışanı şirketin LGBTİ+ temsilini nasıl bastırdığını anlatan bir bildiri yayınladı.[6] Disney’in CEO’su Florida’daki bu adaletsiz kanuna sonradan karşı çıksa da[7], olan olmuş, Disney’in yıllardır birçok karakteri ve hikayeyi nasıl “lubunya kodlayıp” özgürce seyircilere sunmadığı bir de çalışanları tarafından doğrulanmıştı.

Bu olaylardan önce Disney korkarak da olsa kimi LGBTİ+ temsillerine minimal seviyede yer vermiş ancak hiçbir baş karakterin lubunya olduğu bir hikayeye yeşil ışık yakmamıştı. Out dergisinin 2022’de çizdiği tarih çizelgesine göre 2016’daki Zootopia filminden beri Disney’in tam 17 tane “ilk gey karakter anı” olmuş.[8] An diyorum çünkü bu karakterlerin çoğu “cameo” seviyesinde. Bahsi geçen 17 karakterden sadece Strange World’ün ana karakteri gey, diğer karakterler ise hep “yan karakterler” ya da kameranın kısacık gösterdiği motifler. Bu anlarda pekçok lezbiyen ve biseksüel karakter görsek de, them dergisine göre Marvel’in ilk “süper sapphic öpüşmesi” Agatha’nın iki bölümlük final haftasında gerçekleşiyor.[9]

Agatha All Along ile Disney derinden değişiyor diyebilir miyiz, bilmiyorum. Dizinin ana karakteri Agatha Harkness, önce Teen olarak anılan ancak daha sonra Marvel Evreni’nin nadir gey karakterlerinden biri olduğunu öğrendiğimiz Billy Maximoff (ya da Wiccan) ve dizinin belki de en önemli karakteri Rio Vidal yani Ölüm açıkça hemcinsleriyle aşk yaşayan karakterler. Bu karakterlerden en azından Wiccan’ın macerasının devam edeceğini tahmin etmek zor değil. Ancak gelişmeler bize nasıl bir yol haritası gösterecek, kestiremiyorum. Yıllardır şirketin neredeyse her türlü hikayesinde LGBTİ+ karakterleri sansürleyen ya da varlıklarını minimumda tutan Disney yöneticileri, özellikle internet platformunda uzun zamandır yakalayamadığı başarıyı bir değil iki ana karakteri lubunya olan bir diziyle yakalamış durumda. Agatha’nın başarısı bu dünya devinin bundan sonra feminizm ve LGBTİ+ temsili ve hakları konularındaki sicilini temize çekmek için rotayı bizden yana mı kıracağını yoksa LGBTİ+ görünürlüğünü sadece kendi hatalarını pembeye boyamak için mi kullanacağını zamanla göreceğiz. Umuyorum ki Agatha Harkness’ın üzerimize bıraktığı büyü Florida’daki Disney yetkililerini de kendilerine getirir ve Disney üretimleri hikayelerimizi benzer titizlikte anlatmaya devam eder.

Kaos GL Dergisine ulaşın

Bu yazı ilk olarak Kaos GL Dergisi'nin Cinsel Sağlık dosya konulu 199. sayısında yayınlanmıştır. Dergiye kitapçılardan veya Notebene Yayınları’nın sitesinden ulaşabilirsiniz. Online aboneler dergi sitesinden dergiyi okuyabilir.

*KaosGL.org’ta yayınlanan köşe yazıları, KaosGL.org’un editoryal çizgisini yansıtmak zorunda değildir. Yazı ve çizimlerden yazarları ve çizerleri sorumludur. Yazının ya da çizginin KaosGL.org’ta yayınlanmış olması köşe yazılarındaki veya çizimlerdeki görüşlerin KaosGL.org’un görüşlerini yansıttığı anlamına gelmemektedir.

 


[1] https://www.them.us/story/marvel-mcu-agatha-all-along-historic-sapphic-super-kiss-first-lesbian-representation-on-screen

[2] https://www.cosmopolitan.com/uk/love-sex/relationships/a60605010/lesbian-films-music-culture/

[3]https://diva-magazine.com/2024/08/08/some-of-the-best-sapphic-moments-from-the-paris-2024-olympics-so-far/

[4] https://edition.cnn.com/2023/11/08/media/disney-iger-uncertainty-earnings-preview/index.html

[5] https://www.newsweek.com/disney-gave-least-250k-senators-that-voted-dont-say-gay-bill-1686128

[6] https://www.out.com/film/2022/3/10/lgbtq-pixar-employees-allege-disney-censors-same-sex-attraction

[7] https://www.out.com/news/2022/3/08/disney-refuses-be-meaningful-lgbtq-ally-floods-not-long-after

[8] https://www.out.com/film/2022/3/22/disneys-first-out-lgbtq-gay-characters#rebelltitem3

[9] https://www.them.us/story/marvel-mcu-agatha-all-along-historic-sapphic-super-kiss-first-lesbian-representation-on-screen


Etiketler: medya, kültür sanat, dünyadan, tarihimizden, inceleme, yorum
2024