09/05/2023 | Yazar: Belgin Günay
İnterseksler varlıklarını duymuş olsanız da, olmasanız da bu ülkenin vatandaşları ve herkesle eşit haklara sahip olmak, hayatlarını daha insani bir seviyede yaşayabilmek için yasa yapıcılardan ve siyaset cephesinden bazı beklentileri var. Öncelikle, interseks hakları insan haklarıdır ve yaşam hakkı, bedensel bütünlüğün korunması gibi çok basit taleplerimiz bulunuyor.
Mevcut iktidar, mitinglerde bizi hayvanlarla evlenmek isteyen “IQ / ay ku” (LGBTQI+ kısaltmasında gördükleri interseks ile queer’ı karıştırıp bağlamından tamamen kopuk böyle bir kısaltma uydurmuşlar) kişiler olarak tanımlıyor1 ve bu yalanlarla toplumun zekasıyla açık bir şekilde dalga geçiyor. Bugüne kadar binlerce kez dile getirdiğimiz gibi, interseks, biyolojik anlamda cinsiyet gelişiminde çeşitliliklere sahip kişileri tanımlamak için kullanılan bir şemsiye terim. İnterseks şemsiyesi altında en az 40 farklı biyolojik durum var. Bunların bazıları hormonlarla, bazıları genlerle ilgili olarak ortaya çıkan durumlar. İnterseks cinsel yönelim ve cinsel kimlikten bağımsız, biyolojik bir durum ancak interseksler içinde her yönelim ve kimlikten insanlar olabiliyor.
Özetle bu doğuştan gelen bir bedensel çeşitlilik ve bir yaşam tarzı ya da tercih değil. İntersekslerin sorunlarını çözmek için, tıpkı LGBT+’lar için de yetersiz olduğu gibi, “tüm yaşam tarzlarına saygımız var” yaklaşımı yetersiz olacaktır. Kişinin bedensel bütünlüğü, cinsel kimliği ve cinsel yönelimi İskandinav tarzı mobilyaları daha çok sevmek, salonunu pastel renklere boyamak ya da outdoor sporlarıyla ilgilenmek gibi bir “yaşam tarzı” meselesi değildir. Bizimki bir varoluş meselesi, kendin olmak meselesi. Kendin olmak derken de basit bir kişisel gelişim klişesinden bahsetmiyorum, basbayağı değiştiremeyeceğimiz bir şeyden bahsediyorum. Bizim makbul sayılmak için kendimizi değiştirmek gibi bir şansımız yok ancak devletin bizi eşit vatandaşlar haline getirebilecek imkanları var. Hepimizin ülkemiz için bir değişim umudu içinde olduğu bugünlerde, biz interseksler neyin değişmesini istiyoruz buna bir bakalım.
İnterseks varlığının tanınması
İnterseksleri tanımak ve idrak etmek onların sorunlarının çözümü için en önemli ve vazgeçilmez adım. Şu anda tıbbi literatürde, resmi belgelerde ya da yasalarda doğrudan interseks kimliğinden söz eden bir ifade yok. “Çift cinsiyetli”, “hermafrodit”, “cinsiyet gelişim bozukluğu” gibi ifadelerse intersekslerin tercih etmediği, ayrımcı ve konuyu yanlış anlatan ifadeler.
Doğum belgelerinde, kimlik kartlarında, pasaportlarda, ehliyetlerde ve daha pek çok resmi belgede isteyen intersekslerin tercih edebileceği bir interseks kutucuğu yok. Aslında bu belgelerde kadın ya da erkek cinsiyet kutucuklarının yer alması da çoğu zaman gereksiz. Gelecekte cinsiyet kutucuklarının dileyen kişilerin belgelerinden tamamen kaldırılması ya da daha fazla cinsiyet seçeneği sunulması tartışılmalı. Dünyada 20’den fazla ülkede pasaportlarda üçüncü bir seçenek olarak “X” cinsiyet seçeneği var.
Ülkemizde intersekslerin bedensel bütünlüğünü koruyan, intersekslere yönelik nefret suçlarını önleyecek bir yasa yok. Aynı şekilde LGBT+’lara özel olarak da böyle bir yasa bulunmuyor. Genel anlamda insan haklarına yönelik yasalar var ancak bunlar cinsel azınlıkların spesifik beklentilerini kapsamadığı için aslında intersekslerin varlığını tanımıyor.
Evlilik, evlat edinme, istihdam ve eğitim gibi alanlarda da intersekslerin eşit birer vatandaş olarak yaşamasını sağlayacak yasal düzenlemeler ne yazık ki mevcut değil.
İntersekslerin beden bütünlüğünün korunması
Günümüzde Almanya, Yunanistan2, Kenya gibi bazı ülkelerde interseks çocuk ve ergenler üzerinde uygulanan, tıbbi gerekliliği olmayan ve bu kişilerden bilgilendirilmiş onam alınmamış ameliyatlar yasaklanıyor. Türkiye’de ise bu ameliyatların pek çok hastanede devam ettiğini ve konuyla ilgili en ufak bilgi verilmemiş çocukların sadece toplumsal normlara uydurmak amacıyla bedensel bütünlüklerinin sakatlandığını biliyoruz.
Beklentimiz, intersekslere uygulanan rıza dışı ve sağlık açısından gereksiz ameliyatların yasaklanması. Dünyadaki örneklere baktığımızda, bununla ilgili yasalarda reşit olmayan interseksler için ameliyat durumunda sağlık gerekçesini kanıtlayacak bir kurul oluşturulması, sağlık gerekliliği varsa ancak ameliyat cinsel kimliğe müdahale edecek nitelikte ve sağlık gerekliliği ertelenebilecek kadar hafifse ameliyatın kişinin reşit olacağı yaşlara ertelenmesi, hiçbir sağlık gerekçesi olmayan ameliyatların ise tamamen yasaklanması yer alabiliyor.
Ülkemizde bu ameliyatlardan önce ya da interseks durumunun teşhis edilmesi sürecinde çocuğun kendisini yeterince ifade edebileceği, güvenli, kapsayıcı ve kaliteli psikososyal destek sunulmuyor. Aynı şekilde aile de böyle bir destekten yararlanamıyor. Dolayısıyla bu süreç gizlilik içinde yaşanıyor, çocuk bazı yalanlarla karşılaşıyor, çocuğun ruh sağlığı ve ailesiyle ilişkileri bozulabiliyor. Yapılan rıza dışı ameliyatlar pek çok fiziksel ve ruhsal sağlık sorununa da yol açabiliyor ve sadece cinsel kimliğin atanmasına yönelik müdahaleler asıl sağlık sorunlarınının göz ardı edilmesine sebep olabiliyor.
Bugünkü tıbbi yaklaşımın yerine, interseks hak savunucuları ve tıp uzmanları biraraya gelerek intersekslerin insani ihtiyaçlarını ve esenliğini önceleyen yeni bir “interseks tıbbi bakımı” yaklaşımı oluşturabilirler. Hak savunucularının da oluşturulmasında söz sahibi olduğu, farklı tıp dallarının birarada çalışacağı bir interseks kliniği devreye sokulabilir. Çıkartılacak koruyucu ve kapsayıcı yasaların tıp camiasını bu konuda harekete geçirmekte faydası olacaktır.
Beden bütünlüğünden bahsetmişken, Malta Deklarasyonu’nda3 geçen şu üç çok önemli maddeyi de hatırlatmak isterim:
lPreimplantasyon genetik tanı, doğum öncesi tarama ve tedaviye ve interseks fetüslerin seçici kürtajına son verilmeli.
lİnterseks çocukların ihmal ya da nefret nedeniyle ölümlerine ve katledilmelerine son verilmeli.
lİnterseks kişilerin rıza dışı kısırlaştırılmasına son verilmeli.
Yapılabilecek diğer hukuki düzenlemeler
İnterseksler pek çok alanda olduğu gibi spor alanında da ayrımcılığa uğruyor. İnterseks sporcuların kadın ya da erkek takımlarında yarışması engellenebiliyor, kendilerinden hormon testleri, hormon replasmanı ya da ameliyatlar talep edilebiliyor. Bu bağlamda, yapılacak yasal düzenlemelerle interseks kişilerin yasal cinsiyetlerine uygun olarak her düzeyde rekabetçi spora katılabilmeleri sağlanmalı. Aşağılanan veya unvanları geri alınan interseks sporcular, tazminat almalı ve eski durumuna geri dönmeli.
Ayrıca, adalet sadece bundan sonrası için geçerli değil, geçmişte verilen zararların onarılması için de geçerli olmalıdır. Rıza dışı interseks ameliyatlarının yasaklanmasıyla birlikte, bu müdahalelere daha önce maruz kalmış intersekslerin zararları tazmin edilmeli, yeterli telafi, adalete erişim ve hakikate erişim hakkı sağlanmalı.
Türkiye’nin şu anki siyasi ortamında bu yazdıklarım belki sizlere ütopik gelebilir ancak bunlar birer insan hakkıdır ve talep edilmesinden vazgeçilemez. Fark ettiyseniz toplumsal beklentilerden, çeşitli kampanyalar yapılmasından, hükümetlerin gelip geçici olabilecek bazı uygulamalarından bahsetmedim, bunlar da elbette önemli ancak öncelikli olarak beklediğimiz hukuki düzenlemeleri anlattım. Çünkü bu hukuki düzenlemeler toplumda ve devlet nezdinde intersekslerin tanınırlığı ve kapsanması için sürdürülebilir, sağlam bir zemin hazırlayacaktır.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komisyonu ve diğer organları pek çok kez üye ülkelere interseks haklarını tanımaları için çağrı yaptı ve rıza dışı ameliyatları kınadı. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi4 de üye ülkelere aynı yönde çağrıda bulundu. On yıllardır devam eden bu çağrılara bazı ülkeler uydu, bazılarıysa hazırlık yapıyor. Dolayısıyla Türkiye dünya ile entegre bir ülkeyse ve insan haklarını tanıyorsa er ya da geç interseksleri de tanımak zorunda. 15 Mayıs sabahına bunun farkında olan bir hükümetle başlamayı umuyoruz.
3 https://interdayanisma.org/2021/05/22/malta-deklarasyonu/
4 https://kaosgldernegi.org/images/library/2018insan-haklari-ve-interseksweb.pdf
*KaosGL.org Gökkuşağı Forumu’nda yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur. Yazının KaosGL.org’ta yayınlanmış olması köşe yazılarındaki görüşlerin KaosGL.org’un görüşlerini yansıttığı anlamına gelmemektedir.
Etiketler: insan hakları, sağlık, siyaset
