30/10/2024 | Yazar: Belgin Günay
İnterseksler, bu toplumun bir parçası ve kendilerine özel birtakım sorunları olsa da, hem bu özel sorunların toplumun bütünüyle ilgili kaynakları var hem de toplumun genelinin yaşadığı sorunları da özel sorunlarıyla birlikte yaşıyorlar.

İnterseksler bu toplumun bir parçası ve kendilerine özel birtakım sorunları olsa da, hem bu özel sorunların toplumun bütünüyle ilgili kaynakları var (genel ahlak, cinsiyetçilik vb.) hem de toplumun genelinin yaşadığı sorunları da (örneğin ekonomik sorunlar, yaşlanma, sağlık, sınıfsal sorunlar vb.) özel sorunlarıyla birlikte yaşıyorlar. Dolayısıyla interseks görünürlüğü ve interseks mücadelesi için iş birliği yapılabilecek başka pek çok hareket var. Bunları incelemeden önce, gelin Türkiye’de interseks hareketinin kısa ama heyecanlı tarihine bir göz atalım.
Dünden bugüne interseks hareketi
Görünmezleştirilen intersekslerin Türkiye’de hak savunuculuğuna oldukça geç başladıkları söylenebilir. 2009 yılında LGBT örgütleriyle kurulan ilk temaslar, hareketin temelini oluşturdu. Ardından intersexualshalala.wordpress.com blogunun kurulması, gerek kişisel hikayelerin ilk ağızdan aktarımı, gerekse çeviri çalışmalarıyla Türkçe’deki en doyurucu interseks bilgi kaynağını oluşturdu. Buradaki yazıların Lambda, Kaos GL, Pembe Hayat gibi başka örgütlerin yayın organlarında da çıkması intersekslere görünürlük kazandırdı. Trans erkek ve trans feminizm aktivisti sevgili Aligül Arıkan’ın destekleri ilk dönemde interseks hareketi için çok faydalı oldu.
Onur Haftası kapsamında Arjantinli interseks aktivist Mauro Cabral’ın İstanbul’da bir konuşma yapması, Gabrielle Le Roux’nun “Türkiyeli, Trans, Gururlu” adlı çalışması dahilindeki kitapta blogdaki yazılardan birisinin de İngilizceye çevrilerek yer alması, blogumuzdaki yazıların Almancaya çevrilerek Almanya’da intersekslerin deneyimlerinin anlatıldığı bir kitapta yer alması dünya ile irtibat anlamında önemli adımlar arasındaydı.
Bu arada, Lambdaistanbul LGBTİ+ Dayanışma Derneği İnterseks Manifestosu’nu yayınladı ve interseks görünürlüğüne destek vermekteki daha önceki eksiklikleri için özür diledi. Onur Yürüyüşlerinde “interseksler vardır” lolipoplarının ilk ortaya çıkması, neredeyse tüm metinlerde LGBT’ye “İ” eklenmesi, LGBT müttefiklerle onur yürüyüşlerine intersekslerin de katılım göstermesi ve pankartlar hazırlaması harekete ivme kazandırdı.
İnterseks aktivistlerin birbirlerini bulması, Hürriyet, Cumhuriyet, Bianet gibi yayın organlarına verilen röportajlar, ne yazık ki erken kaybettiğimiz arkadaşımız Aligül’ü anmak için düzenlenen “Aligül’e Sevgiler” etkinlikleri kapsamında yapılan video çalışması ve videonun Fransa’da Douarnenez Film Festivali’nde de gösterilmesi ile hareket daha da güçlendi.
2018 yılında İstanbul’da gerçekleşen Cinsellik ve Cinsel Tedaviler Ulusal Kongresi üçüncü gününde “Beden Tıbbın Cinsiyet Sınırlarına Uymadığında” oturumunda tıbbın intersekslere yaklaşımı tarihi aşamaları ile ele alındı. Aktivist arkadaşımız Şerife Yurtseven burada Türkiyeli interseksleri başarıyla temsil etti. 2019’da Samsun’da gerçekleşen ulusal PEDURO-2019 pediatrik üroloji kongresinde yine Şerife Yurtseven’in çabalarıyla ilk defa bir interseks aktivistinin de katıldığı nefes kesen bir oturum yapıldı.
Günümüze geldiğimizde ise Kaos GL ve 17 Mayıs Derneği’nin destekleri özellikle zorlayıcı pandemi döneminde hareketin kesintisiz hatta daha da güçlenerek devam etmesinde büyük bir dayanak oldu. 17 Mayıs Derneği’nin sayesinde, hukukçular ve sosyal hizmet uzmanları gibi farklı mesleklerden temsilcileri interseks hakları konusunda bilgilendirme fırsatı bulduk ve bu mesleklerdeki insanların karşılarına bir interseks çıktığında daha iyi hizmet vermeleri için ufak da olsa bir katkı sunmuş olduk.
İnter Dayanışma adı altında birleşmemiz ve bu isimle yeni bir web sitesi açarak içerik üretimini artırmamız bizim için geçtiğimiz yıla damga vuran gelişmeler arasındaydı. 17 Mayıs’ın desteğiyle Ayvalık’ta gerçekleştirilen çalışma kampı interseks hareketinin eksiklerini ve avantajlarını belirlemede ve gelecek yönünü çizmede çok etkili oldu, ayrıca bunaltıcı pandemi döneminde bir araya gelerek nefes almamız için bize alan açtı. Kaos GL ile ortak dosya hazırlıkları ve “inter hikayeler” gibi interseks görünürlüğünü yükselten çalışmalar internet ortamında varlığımızı daha da güçlendirirken, 40+ lubunya yaşlılık çalışmalarına intersekslerin de dahil edilmesi bugüne kadar boş kalan bu alanı da doldurmak için çok önemli bir fırsat sundu. Yaşlılık çalışmaları da interseks mücadelesinde yeri olması gereken, kesişimselliğe dahil bir alan.
Hedeflerimiz neler?
Türkiye interseks hareketi olarak hukuk, tıp, psikososyal destek, akran desteği ve yeni nesillerin esenliğinin temellerinin şimdiden atılması konularında çeşitli hedeflerimiz var. Bu hedeflerin Malta Deklarasyonu ile paralel olduğunu söylemek mümkün. 2013’te 30 interseks örgütünün bir araya gelerek hazırladığı Malta Deklarasyonu, dünyada interseks hareketinin sorunlarını ve taleplerini ortaya koyarak neler yapılması gerektiği konusunda bir yol çiziyor.
Buna göre, talep ve hedeflerimiz şöyle sıralanabilir:
- Rıza dışı gereksiz “normalleştirme” ameliyatları ve “tedavileri” son bulmalı.
- İnterseksler kendi bedenleri üzerinde tek söz sahibi olmalı ve kendi kaderini tayin hakkı verilmeli.
- Preimplantasyon genetik tanı, doğum öncesi tarama ve tedaviye ve interseks fetüslerin seçici kürtajına son verilmeli.
- İnterseks çocukların ihmal ya da nefret nedeniyle ölümlerine ve katledilmelerine son verilmeli.
- İnterseks kişilerin rıza dışı kısırlaştırılmasına son verilmeli.
- Dünya Sağlık Örgütü’nün Uluslararası Hastalık Sınıflandırması gibi tıbbi kılavuzlar, protokoller ve sınıflandırmalarda cinsiyet özelliklerindeki çeşitliliklerin (hastalık olarak sınıflandırılmasına) son verilmeli.
- İnterseks çocuklar, tüm insanlar gibi daha sonra farklı bir cinsiyet kimliğiyle özdeşleşebilecekleri bilinciyle, kadın, erkek veya başka bir cinsiyette kaydedilebilmeli.
- Cinsiyet kutucuğu tüm resmi belgelerde kolayca değiştirilebilmeli ve gelecekte belgelerden tamamen kaldırılmalı.
- Toplumda interseks sorunları ve interseks kişilerin hakları konusunda farkındalık yaratılmalı.
- İnterseks kişiler, aileleri ve çevreleri için destekleyici, güvenli ve onları kutlayan ortamlar yaratılmalı, bu ortamların yaratılması kolaylaştırılmalı.
- İnterseks kişilerin tam bilgi alma ve kendi tıbbi kayıtlarına ve geçmişlerine erişim hakkına sahip olması sağlanmalı.
- İnterseks kişilerin esenliğinde belirli bir rolü olan tüm profesyonellerin ve sağlık hizmeti verenlerin kaliteli hizmetler sunmak için yeterince eğitilmiş olması sağlanmalı.
- Geçmişte interseks kişilere verilen ıstırap ve adaletsizliğin yeterli kabulü sağlanmalı ve yeterli telafi, adalete erişim ve hakikate erişim hakkı sağlanmalı.
- Diğer hukuki düzenlemelere ek olarak interseks ayrımcılıkla mücadele mevzuatı oluşturulmalı ve kesişen ayrımcılığa karşı koruma sağlanmalı.
- Evlenme ve aile kurma hakkı da dahil olmak üzere interseks kişilere tüm insan haklarının ve vatandaşlık haklarının sağlanması garanti edilmeli.
- İnterseks kişilerin yasal cinsiyetlerine uygun olarak her düzeyde rekabetçi spora katılabilmeleri sağlanmalı. Aşağılanan veya unvanları geri alınan interseks sporcular, tazminat almalı ve eski durumuna geri dönmeli.
- İnterseks kişilerin tıbbileştirilmesinin ve damgalanmasının önemli travma ve akıl sağlığı sorunlarına neden olduğu kabul edilmeli.
- İnterseks kişilerin bedensel bütünlüğünün ve esenliğinin sağlanması açısından, psiko-sosyal destek ve akran desteği interseks kişilere yaşamları boyunca (kendi ihtiyaç duydukları ve iste- dikleri şekilde) ve ayrıca ebeveynlerine ve / veya bakıcılarına sunulabilir.
Feminist ve LGBTİ+ hareketi içinde intersekslerin ve interseks aktivistlerin görünürlüğü nasıl sağlanır?
İnterseks biyolojik bir durumdur. İnterseks kişiler kendilerini farklı cinsiyet kimlikleri ve cinsel yönelimlerde ifade edebilir, isterlerse sadece interseks kimliğini de kullanabilir.
Dolayısıyla interseks kadınlar da vardır. İnterseks kadınlar diğer kadınlarla ortak sorunlara sahiptir, bunun üzerine intersekslere özgü sorunları da yaşarlar.
Cinsiyet eşitsizliği ve cinsiyet ikililiğine son vermek feministlerin hedefleri arasındadır/olmalıdır. İnterseks, doğası gereği cinsiyet ikiliği ve eşitsizliğini temelinden sarsar. Ayrıca intersekslerin en önemli sorunlarının başında bedene müdahale, bedensel bütünlüğe ve kendi kaderini tayin hakkına saldırı gelmektedir. Yüzyıllardan beri ve günümüzün popülist sağ politikalarında halâ, bedene müdahale konusu kadınların da en önemli problemlerinden biridir.
Tıpta kadınlara karşı önyargılı ve ayrımcı yaklaşım ve diğer sorunlar da intersekslerin tıp hizmetlerinde yaşadıkları sorunlarla paralellik göstermektedir.
Jinekolog muayenehaneleri halâ ne interseksler ne de kadınlar için toplumsal önyargıların gözetiminden uzak, eşitlikçi, güvenli ve özgür alanlar sayılabilir.
Dolayısıyla bütün bunların ışığında feminizm ve interseks hareketin pek çok kesişim noktası vardır.
LGBTİ+ hareket içinde interseks görünürlüğünün nasıl daha fazla artırılabileceğine gelecek olursak, önce eksiklikleri ortaya koymak gerekebilir. Araştırmalara göre interseks örgütlerinin yarısından fazlası dışarıdan hiçbir maddi desteğe ulaşamıyor. Dolayısıyla, LGBTİ+ ve feminist mücadele içinde kaynakların adil paylaşımına dikkat edilmeli. İnterseks görünürlüğünü artırmak için gereken noktalarda intersekslere pozitif ayrımcılık yapılmalı çünkü LGBTİ+ grupları içinde görünürlüğü en az olan grup hala interseksler.
Geçtiğimiz aylarda Kaos GL ile feminizm, cinsel şiddet ve LGBT alanında çalışan örgütlere ortak bir çağrı yaparak, interseks politikalarını sorduk. Gördük ki deneyimi daha eskiye dayanan ve bütçe ya da üye sayısı açısından daha güçlü olan ya da özellikle büyükşehirlerde yer alan birkaç önemli LGBT örgütü interseks görünürlüğü konusunda hassas ve intersekslere destek veriyor diyebiliriz. Taşrada yer alan, daha küçük ve daha yeni örgütler ile bağımızın daha zayıf olduğunu gördük, ki bu karşılıklı iki tarafın da kusuru olabilir. Feminist kuruluşlardan ise hiçbir geri dönüş alamadık.
Bugüne kadar ortak çalışma yürüttüğümüz ve destek aldığımız örgütler arasında Kaos GL, 17 Mayıs, Lambdaİstanbul, ÜniKuir, Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği, Bursa Özgür Renkler Derneği, Pembe Hayat, Queer Cyprus / Kuir Kıbrıs ve LADEG+ Aile Destek Grubu var.
Cinsel şiddet ve çocuk istismarıyla mücadele ile interseks hareketi, cinsel şiddet, çocuk istismarı ve intersekslerin beden bütünlüğüne yapılan saldırılar arasında ortak noktalar var. Hatta intersekslere yapılanlar yıllar süren sistematik bir cinsel şiddetin ta kendisi. Bu açıdan, interseks mücadelesi ve cinsel şiddetle mücadele kesinlikle birlikte yürümesi gereken iki hareket.
Cinsel şiddet ya da istismar, sanılanın aksine sadece cinsel haz almak amacıyla olduğu düşünülen saldırılardan ibaret değildir. Beden bütünlüğüne yapılan saldırı, kimliğin hiçe sayılması, cinsel organların, saçların, tüylerin, kıyafetlerin başkalarının istediği şekilde zorla organize edilmesi, bedensel varlığın bir hastalık olarak görülüp düzeltilmeye çalışılması birer şiddet biçimidir.
İnterseks çocukların maruz kaldığı kapsamlı ve sistematik şiddet, doktordaki basit muayenelerden başlıyor, cinsel organların sakatlanmasına kadar gidiyor. Hormon ilaçlarıyla bedene müdahale, muayeneler, muayenelerde yaşanan hak ihlalleri (çocuğun rızasını almadan bedenine dokunmak, fotoğraf ve videolar ile görüntülemek, herkesin içinde soymak, öğrencilere ders olarak izletmek ve diğer pek çok şey...), ameliyat ve başka müdahalelerle bu yıllar boyu sürebiliyor. Buna rağmen günümüzde hala cinsel şiddet ya da çocuk istismarı denildiğinde ilk akla gelen şey intersekslerin yaşadıkları olmuyor, bu korkunç şiddetin daha fazla duyulmasını istiyoruz.
İnterseks çocukların yaşadıkları oldukça kapsamlı ve uzun yıllara yayılabilen süreçler çocuk istismarıyla pek çok ortak noktaya sahip. Bu süreçler çocuk istismarının fiziksel, cinsel, duygusal ve tıbbi istismar yönlerini ve ihmalciliği içinde barındırıyor. Bunları şöyle özetleyebiliriz:
Fiziksel istismar: Fiziksel çocuk istismarı, bir çocuk kasıtlı olarak fiziksel olarak yaralandığında veya başka bir kişi tarafından zarar görme riskine maruz kaldığında meydana gelir.
Cinsel istismar: Cinsel çocuk istismarı, okşama, oral-genital temas, cinsel ilişki, istismar veya çocuk pornografisine maruz kalma gibi bir çocukla yapılan herhangi bir cinsel faaliyettir.
Duygusal istismar: Duygusal çocuk istismarı, bir çocuğun özgüvenine veya duygusal iyiliğine zarar vermek anlamına gelir. Bir çocuğu sürekli olarak küçümsemek veya azarlamak gibi sözlü ve duygusal saldırıları ve bir çocuğu izole etmeyi, görmezden gelmeyi veya reddetmeyi içerir.
Tıbbi istismar: Tıbbi çocuk istismarı, bir kişi bir çocuğun sağlık durumu hakkında tıbbi müdahale gerektiren yanlış bilgi verdiğinde, çocuğu yaralanma ve gereksiz tıbbi bakım riskiyle karşı karşıya bıraktığında meydana gelir.
İhmal: Çocuk ihmali, yeterli yiyecek, barınak, şefkat, denetim, eğitim veya diş bakımı veya tıbbi bakım sağlanamamasıdır.
Çoğu durumda, çocuk istismarı, çocuğun tanıdığı ve güvendiği biri tarafından yapılır, bu genellikle bir ebeveyn veya başka bir akraba olabilir.
İstismara uğrayan bir çocuk suçlu, utanmış veya kafası karışmış hissedebilir. Özellikle istismarcı bir ebeveyn, başka bir akraba veya aile dostu ise, istismarı anlatmaktan korkabilir.
Utanç ve gizlilik içerisinde yetiştirilen interseks çocuklar da, hayatlarının bu savunmasız çağında, rıza dışı tıbbi uygulamalar ve diğer cinsiyet atama zorlamalarıyla en güvendikleri ve en yakınlarındaki kişiler tarafından ihanete uğramaktadır.
Bu yazı ilk olarak Kaos GL Dergisi'nin İklim dosya konulu 184. sayısında yayımlanmıştır. Dergiye kitapçılardan veya Notabene Yayınları’nın sitesinden ulaşabilirsiniz. Online aboneler dergi sitesinden dergiyi okuyabilir.
*KaosGL.org’ta yayınlanan köşe yazıları, KaosGL.org’un editoryal çizgisini yansıtmak zorunda değildir. Yazı ve çizimlerden yazarları ve çizerleri sorumludur. Yazının ya da çizginin KaosGL.org’ta yayınlanmış olması köşe yazılarındaki veya çizimlerdeki görüşlerin KaosGL.org’un görüşlerini yansıttığı anlamına gelmemektedir.
Etiketler: insan hakları, kadın, çalışma hayatı, barınma, sağlık, sağlık hakkı