13/07/2018 | Yazar: Seda Kocabıyık
Çoğu zaman kim olduklarını gizlemek zorunda kalmaktalar ve bu durum genellikle yaşam kalitelerini düşmesine sebep olmaktadır.
Yaşlanma, Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımı ile biyolojik düzeyde, çok çeşitli moleküler ve hücresel hasarın kademeli birikimi ile ilişkili olmakla birlikte zamanla, bu hasar fizyolojik rezervlerde kademeli bir azalmaya, birçok hastalığın artmış riskine ve bireyin adaptasyon yeteneğinde genel düşüşe yol açılması olarak tanımlanmaktadır. Fakat bu değişim süreci doğrusal, tutarlı bir seyire sahip değildir ve yaş değişimin temel unsuru olsa da bireyin çevresi ve yaşayış biçimi yaşlanma sürecinin diğer belirleyicileridir (WHO, 2015). Dünya sağlık örgütünün 2015 yılı raporunda yaptığı yaşlı tanımı, kalıplaşmış bir sayı (değer) vermekten kaçınılarak; doğumda beklenen yaşam süresini geçmiş kişi olarak ifade edilmiştir. (WHO, 2015). Bu tanım hızla artan ömür uzunluğuna bağlı olarak yaşlılığı standart bir kalıbın dışına çıkarmayı sağlamıştır.
Dünya nüfusu 21. yüzyılın şartları ve imkânlarına paralel bir biçimde hızla yaşlanmakta yaşlıların nüfus içerisindeki payları gün geçtikçe büyümektedir. Yaşanan hızlı nüfus değişimleri Dünya’nın önemli ve ortak bir gündemi haline gelmiştir. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan raporda; Yaşlanmakta olan bir nüfusla ilişkili ekonomik ve sosyal değişimlere hazırlık yapmanın, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi'nde belirtilen hedeflere ulaşılması da dâhil olmak üzere, kalkınmadaki ilerlemeyi sağlamak için gerekliğine vurgu yapılmıştır. Raporda; demografik dönüşüm, nüfusun yaşlanmasının göz önüne alınmasının, yoksulluğun ortadan kaldırılması, her yaşta sağlıklı yaşam ve refahın sağlanması, toplumsal cinsiyet eşitliğinde tam ve verimli istihdamın ve herkes için insana yakışır çalışma koşullarının teşvik edilmesi, ülkeler arasındaki eşitsizliklerin azaltılması maddeleri yer almaktadır. Ayrıca raporda 21. yüzyıl devletlerinin ortak çabaları için kapsayıcı esnek ve sürdürülebilir politika ve yaptırımlar geliştirmek açısından özellikle önemli olduğu üzerinde durulmuştur. (UN, 2015).
Yaşlılık tıpkı gençlik, çocukluk dönemi gibi hayatımızın bir dönemidir. Aldığımız her nefes bizi biyolojik olarak yaşlandırırken bizler bunun farkına varmayız. Genellikle yaşlanma ve yaşlılığı birbiriyle karıştırırız. Yaşlanma bir süreç iken yaşlılık ise bir dönemdir. Yaşlılığı bir sorunu olarak algılamamak gerekmektedir. Bireylerin yaşlılık dönemlerinde yaşadıkları bir takım sorunlar ( sağlık, hizmetlere erişim, bakım, sosyal izalasyon, ageism, maddi zorluklar vs.) olabilir ya da yaşam dönemlerindeki yaşadıkları olumsuz veya olumlu durumları yaşlılık dönemlerine taşıyabilirler. Eğer sadece yaşlılığı bir sorun olarak görürsek bireylerin tüm sorunlarının suçlusunu kolay yoldan yaşlılığa atmış, kolaya kaçmış oluruz. Yaşlanmayı durdurmaya çalışan, kendini buna adamış bir takım bilim insanları olabilir. Şahsi olarak biyolojik yaşlanmayı durdurmayı çalışan ve anti-ageing pazarlamalarının kapitalist ve cinsiyetçi bir sistemin bir parçası olarak görüyorum. Herkes aynı şekilde ve steril bir şekilde yaşlanamaz. Yaşlı bireyler homojen bir kesim değildir. Heterojen bir kesimle karşı karşıya olduğumuzu bu alanda çalışan tüm bireyler bilmelidir. Tıpkı tüm yaşlıların heteroseksüel olmadığını bildiğimiz gibi.
İstatistikler:
Türkiye’deki istatistiklere baktığımız zaman 65 yaş ve üstü toplumun %8,3’ünü oluşturduğu görmekteyiz (TÜİK,2017). Yaşlı nüfus oranı her geçen gün artmaktadır ve 2023 yılında yaşlı nüfus oranın %10,2’ye 2050 yılında ise %20,8’e artması beklenmektedir (TUİK,2014). Peki bu kesim içerisinde LGBT bireyler nerede?
Bu konu ile ilgili resmi olarak istatiksel olarak bir bilgimiz mevcut değil. Türkiye’de LGBT bireylerle ilgili veri toplama veya ulusal araştırmalar henüz yapılmamaktadır. Ulusal araştırmaların ve verilerin olmaması LGBT bireylerin olmadığının bir göstergesi olmadığı gibi göz ardı edildiğinin bir göstergesidir. Amerika Birleşik Devletleri'nde 50 yaş ve üstü 2.7 milyon ve 65 yaş ve üstü olan 1,1 milyon yetişkin, kendilerini lezbiyen, gey, biseksüel veya transseksüel olarak tanımlamaktadır. 2060'a kadar LGBT yaşlı yetişkinlerin sayısı 5 milyonu geçeceği tahmin edilmektedir (Fredriksen-Goldsen,2017; Fredriksen-Goldsen ve Kim, 2016). SAGE (Advocacy & Services for LGBT Elders)’nin tahminlerine göre ise 2030 yılında ABD'de 65 yaş ve üstü 7 milyon LGBT olacaktır (SAGE, 2016). Chicago’daki istatistiklere baktığımızda 55 yaş üstü 40.000 LGBT birey bulunduğu görülmektedir ( Heartland Alliance, 2005 ).
Gerontoloji Literatürü Ne Diyor?
Yaşlı LGBT bireyleri heteroseksüel bireylerden ayıran durum nedir? Neden biz yaşlı LGBT bireyler üzerine çalışmak istiyoruz? LGBT yaşlılar da tüm yaşlı bireylerin maruz kaldığı yalnızlık, ageism, finansal zorluklar ve sağlık problemleriyle mücadele etmek zorundadırlar. Ancak bu zorluklar LGBT yaşlıların cinsiyet kimliği/ cinsel yönelimine bağlı olarak daha da katmanlaşmakta ve sosyal dışlanmalar, ekonomik engeller, hizmete ve sağlık erişimdeki engeller daha da derinleşmektedir(Heartland Alliance, 2005). LGBT yaşlıların kendilerine özel ihtiyaçları vardır ve benzersiz zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Üst düzey bakım sağlayıcıları arasında algılanan kaynak ve anlayış eksikliği LGBT yaşlılar için çok sinir bozucu olabilmektedir. Çoğu zaman kim olduklarını gizlemek zorunda kalmaktalar ve bu durum genellikle yaşam kalitelerini düşmesine sebep olmaktadır (Nortwest LGBT Senior Care Providers Network, 2017).
SAGE tarafından “45-75 Yaş Arasındaki LGBT Yaşlı Bireylerin Deneyim Ve Tutumları” Araştırması’na 519 LGBT olmayan yaşlı bireye karşın 1857 LGBT yaşlı birey katılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre;
*3 LGBT yaşlıdan biri yalnız yaşarken (%34), LGBT olmayan yaşlıların ise %21’i yalnız yaşamaktadır.
*3 LGBT yaşlıdan biri yaşlandıkça kendini daha yalnız hissettiğini ifade ederken (%32), bu oran LGBT olmayan bireylerde %19’dur.
*LGBT olmayan bireylerin % 25’ine karşın, LGBT olan bireylerin %42’si gelecekte toplumdan dışlanmaktan korktukları için emeklilik dönemleri için para biriktirdiklerini belirtmişlerdir.
*60-75 yaş arasında yer alan LGBT yaşlıların %40’ı sağlık hizmetlerini aldıkları kurumlarda cinsel yönelimlerini gizlediklerini ifade etmişlerdir.
*LGBT olmayan bireylerin % 27’sine karşın, LGBT bireylerin %40’ı onlara destek sunacak ilişki ağlarının giderek küçüldüğünü ifade etmişlerdir (SAGE,2014).
Gururla Yaşlanma Dönemi: ( Aging with Pride): Ulusal Sağlık, Yaşlanma ve Cinsellik / Toplumsal Cinsiyet Çalışması, LGBTQ orta yaş ve yaşlı yetişkinlerin ve onların ailelerinin yaşlanma, sağlık ve esenliğini daha iyi anlamak için tasarlanmış ilk federal destekli uzunlamasına ulusal projedir. Yaşları 50'den 100'ün üzerinde olan 2560 kişiye ulaşmıştır. Projenin sonuçlarına göre LGBT Yaşlı Yetişkinler Arasındaki Temel Eşitsizlikler aşağıdaki gibi sıralamışlardır.
*Heteroseksüellere kıyasla daha yüksek sosyal izolasyon riski
*Gelir, eğitim ile orantılı değil
*Daha fazla yaşam boyu ayrımcılık ve mağduriyet
*Lezbiyen ve biseksüel kadınlar: Yüksek oranda engellilik, kardiyovasküler hastalık, aşırı kilolu olmak, genel sağlığın zayıf olma riski
*Eşcinsel ve biseksüel erkekler: İki kat daha fazla yalnız yaşama riski, yüksek kanser riski, HIV riski
*Transseksüel yaşlı yetişkinler: Daha yüksek ayrımcılık oranları, mağduriyet, zihinsel hastalıklar, kötü sağlık, daha az destek görme riski
*Biseksüel yaşlı yetişkinler: Daha yüksek damgalanma, kimliğini açıklama olasılığı daha düşük, daha az gelir, daha az destek riski
*Daha yaşlı, düşük gelirli ve düşük eğitimli olanlar: Yüksek sağlık eşitsizlik riski, sağlık ve destek hizmetlerine sınırlı erişim riski (Fredriksen-Goldsen vd, 2011; Fredriksen-Goldsen,2016; Fredriksen-Goldsen ve Kim,2017):
Sosyal izalosyan meselesinde ise transseksüel yetişkinler (%62,5), biseksüel erkekler (%66,2), gey erkekler (%53.9), biseksüel kadınlar (%55.3) ve lezbiyenler (%48,7) oranlarında sosyal izalosyana uğramaktadırlar (Fredriksen-Goldsen,2016).
Araştırmalara bakıldığında LGBT bireylerin yaşlılık dönemlerinde karşılaştıkları sorunları kısaca sosyal izalosyan, sağlık ve bakım hizmetlerine erişimde karşılaştıkları engeller, gelir düşüklüğü, yalnızlık sayabiliriz. Tüm bu sorunlar bireylerin yaşam kalitesinde düşüşe neden olmaktadır.
Türkiye’de Neden Gerekli?
Türkiye’de LGBT bireyler cinsiyetçi, ataerkil ve kapitalist sistem içerisinde cinsel yönelim veya cinsiyet kimliklerinden dolayı “zincirleme insan hakları ihlallerine” maruz kalmaktadırlar. ILGA Europe Raporu’na göre Türkiye LGBT bireylerin insan haklarına yönelik yapılan yasal durum çalışmasında %9 ile diğer ülkeler içerisinde sondan üçüncü ülkedir (ILGA,2016). Bireyler sosyal damgalanma yaşamamak için kendilerini gizlemek yoluna gitmektedirler. Bu nedenle yaşlı LGBT bireylerin tam olarak neler yaptığı ve ne durumda olduğu ile ilgili yeterli bir bilgiye sahip değiliz. Bu nedenle var olan durumları saptamak ve sorunlara karşı çözüm önerilerine getirmek için bu alanda çalışmalıyız. Türkiye’de LGBT çalışmalarında genellikle gençler üzerinde durulmaktadır. Yaşlılıkla ile ilgili çalışmalar son zamanlarda çalışılmaya başlanmıştır. Türkiye’de SPOD ( Sosyal Politikalar Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Derneği) tarafından 2875 katılımcı ile yapılmış araştırmanın bulgularına göre, “katılımcıların % 62’si kendi yaşlılıkları ile ilgili kendilerini güvende hissetmemektedirler”. Yine “katılımcıların % 51,8’i ise yaşlılığında bakım ihtiyacı olduğunda yeterli desteği alamayacağını düşünmektedirler (Yılmaz ve Göçmen, 2015)”. Katılımcıların yaşlılık dönemleriyle ilgili endişe duydukları görülmektedir. Yapmış olduğumuz “LGBT Bireylerin Yaşlılık Dönemlerine İlişkin Kaygıları” başlıklı çalışmamızda Antalya’da yaşayan 30 yaş üstü LGBT bireyleri ile derinlemesine mülakatlar yapılmıştır. 6 birey ile gerçekleştirilen çalışmadan elde edilen bulgular Senex I. Lisansüstü Yaşlılık Çalışmaları Kongresi’nde (Antalya, Kasım 2017) bildiri olarak sunulmuştur. Yapılan çalışmada LGBT bireylerin yaşlılık ile ilgili kaygılarının; temel insan hakları, sosyal güvence, yalnızlık, bakım ve yasal aile kurma hakkından yoksunluk konularında olduğu belirlenmiştir. Hali hazırda 40 yaş ve üstü LGBT bireylerin yaşlılık dönemlerine ilişkin çalışmamızı gerçekleştiriyoruz. Yaş arttıkça Türkiye’de LGBT bireylere ulaşmanın zorluğu da artmaktadır. Özellikle 70-80li yıllarda doğan veya gençlik yılları yaşayan gey, lezbiyen ve biseksüeller çok fazla görünür değiller. En görünür kısmı bu yaş grubunda Türkiye’de trans kadınlar oluşturuyor. Bireylerin o dönemlerde yaşadığı yoğun baskı ve şiddet sunulacak gerontolojik hizmetlerde kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Emlet’e göre de LGBT bireylerin yaşam boyu ve şimdiki mağduriyetleri ve bu deneyimlerin bakım ve yaşam kalitesine olan etkisi de gerontolojik uygulayıcılar tarafından unutulmamalıdır. Ayrıca meslek elemanlarının LGBT yaşlı yetişkinlerin spesifik tarihlerine ve ihtiyaçlarına karşı duyarlı olmaları çok önemlidir. LGBT nüfusun ihtiyaçları yerel ve ulusal düzeylerde daha fazla ilgi görse de, bakım hizmetlerine erişimin iyileştirilmesi ve çalışma dönemi farklarının azalması için sürekli savunuculuk önemlidir (Emlet,2016). Türkiye’de yaşlı LGBT bireylere yönelik ulusal ve yerel çalışmalar bulunmamakla beraber bu konuda savunuculuk faaliyetleri önemlidir.
Son olarak; LGBT bireylerde diğer yaşlı bireyler gibi homojen bir grup değildir. LGBT kısaltması istemeden tek bir nüfusa işaret ediyor gibi algılanabilir, bu bireyler kendilerine özgüdür, ama aynı zamanda cinsel yönelim, cinsiyet kimliği ve diğer faktörler tarafından tanımlanan çeşitli alt popülasyonları içerir. LGBT yaşlı yetişkinler kolektif ve kendine özgü güçlü yanları ve zorlukları olan heterojen bir topluluktur (Emlet, 2016). Bu alanda yapılacak olan çalışmalar ve sunulacak hizmetlerin Türkiye’de yaşlı LGBT bireylerin güvenliklerini ve temel insan haklarını koruyacak ve ihtiyaçlarına yanıt verecek şekilde yapılmalıdır.
*Bu yazı Kaos GL Dergi’nin “Yaşlılık” dosya konulu 160. sayısında yayınlandı.
Kaos GL Dergi'yi online okuyabilirsiniz
Dergiye; online aboneler dergi websitesinden ulaşabilir. Basılı halini edinmek isteyenler ise kitapçılardan yeni sayıyı satın alabilirler. Dergiyi internetten satın almak için ise Notabene yayınları ile iletişime geçebilirsiniz.
*KaosGL.org Gökkuşağı Forumu’nda yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur. Yazının KaosGL.org’ta yayınlanmış olması köşe yazılarındaki görüşlerin KaosGL.org’un görüşlerini yansıttığı anlamına gelmemektedir.
Referanslar:
Emlet, C. A. (2016). Social, Economic, And Health Disparities Among LGBT Older Adults. Generations, 40(2), 16-22.
Heartland Alliance, (2015). The housing needs of Chicago’s Aging LGBT Population: Affordability Acceptance, & Access to Services. http://www.chicagohomeless.issuelab.org/resource/the_housing_needs_of_chicago_s_aging_lgbt_population ( Erişim Tarihi: 20.04.2017)
SAGE (Services & Advocacy for GLBT Elders), ( 2014). The Experiences And Attitudes Of Lesbian, Gay, Bisexua and Transgender Older Adults. Ages 45-75.http://www.sageusa.org/resources/publications.cfm?ID=223 ( Erişim Tarihi: 02.01.2018).
Yılmaz, V. ve Göçmen, İ. (Haziran, 2015), “Türkiye’de Lezbiyen, Gey, Biseksüel ve Trans Bireylerin Sosyal ve Ekonomik Sorunları Araştırmasının Özet Sonuçları”, Cilt IV, Sayı 6, s.94- 101, Türkiye Politika ve Araştırma Merkezi (Research Turkey), Londra: Research Turkey (http://researchturkey.org/9142)
ILGA (European Region of the International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association ), 2016. http://www.ilga-europe.org/resources/rainbow-europe/2016 ( Erişim Tarihi: 07.02.2018).
Fredriksen-Goldsen, K. I., Shiu, C., Kim, H.-J., Emlet, C. A., & Goldsen, J. (2015). At-Risk and Underserved: LGBTQ Older Adults in Seattle/King County. Findings from Aging with Pride. Seattle: Aging with Pride.
Fredriksen-Goldsen, K. I. (2016). The Future Of LGBT+ Aging: A Blueprint For Action İn Services, Policies, And Research. Generations, 40(2), 6-15.
Fredriksen-Goldsen, K. I., & Kim, H. J. (2017). The Science Of Conducting Research With LGBT Older Adults-An İntroduction To Aging With Pride: National Health, Aging, and Sexuality/Gender Study (NHAS).
Fredriksen-Goldsen, K. I., Kim, H. J., Emlet, C. A., Muraco, A., Erosheva, E. A., Hoy-Ellis, C. P.,& Petry, H. (2011). The Aging And Health Report: Disparities And Resilience Among Lesbian, Gay, Bisexual, And Transgender Older Adults.
TÜİK, (2017) http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24644 Erişim Tarihi: (07.04.2018).
TÜİK, (2014). İstatistikle Yaşlılar.
United Nations, (2015): World Population Aging, New York.
World Health Organization, (2015): World Report on Ageing and Health, Luxemburg.
http://age-pride.org (Erişim Tarihi: 08.04.2018).
http://www.nwlgbtseniorcare.org/ (Erişim Tarihi: 08.04.2018).
Etiketler: insan hakları, sosyal hizmet
