24/12/2021 | Yazar: Defne Işık
#eşitlikiçin dosyamızda Defne Işık, zarar vermeyen sosyal hizmet uygulamasını yazdı.
Sosyal hizmet eğitimi alırken çok da denk gelmediğimiz, üzerine konuşulmayan bir konu LGBTİ+. Haliyle birçoğumuzun, eğitimimiz esnasında öğrenmek üzerine özel bir uğraş vermemişsek mesleki yaşantımızda aklımızda soru işaretlerinin yer aldığı bir alan olarak karşımıza çıkıyor hep.
LGBTİ+’larla/LGBTİ+ mültecilerle çalışırken nelere dikkat etmeliyiz, nelere dikkat edebiliriz?
LGBTİ+ mültecilerle yaklaşık 3 yıldır çalışıyorum, stajımı da yine bu alanda çalışma yapan bir ekiple, Kaos GL’de gerçekleştirdim. Kendim de staja başladığımda ilk öğrendiğim ve sonrasında bana herhangi bir şey danışıldığında da sıralamaya başladığım noktaları yazıya dökmeye çalışacağım.
LGBTİ+’larla çalışma nerede ve ne zaman başlar? Aslında, danışanlarımızın bize LGBTİ+ kimlikleriyle açıldığı andan itibaren LGBTİ+ uygulaması devreye giriyor. Açılma anından itibaren, sosyal hizmet uzmanı olarak danışanın LGBTİ+ olmaktan doğan ihtiyaçlarını gözetmeye başlıyoruz. Ancak uygulamada dikkat ediyoruz diye söylenen ve konuşulan her noktanın LGBTİ+ olsun ya da olmasın her danışanla kurguladığımız sürece dahil edilebileceği de aşikâr. Dikkat edilmesi gereken noktalarda genellikle ilk örneklenen konu isim meselesi oluyor. Henüz ilk temas anında danışanlara hangi isimle hitap edilmesini istediğinin sorulması, uygulamanın danışan için daha güven verici olmasını sağlıyor. Eğer mültecilerle çalışıyorsak ve çalıştığımız grup Arapça konuşuyorsa isimle beraber hangi zamiri kullanmamızı istediğini de sorabiliriz, çünkü kişiler isimlere atanan (atadığımız) cinsiyetlere ait hissetmeyebilir. Çalıştığımız kuruluşlara göre, muhakkak isimle çağırarak odaya alınması gerekiyorsa da isim yerine soy isimle çağırmak daha işlevsel olabiliyor.
İsim meselesinden hemen sonra hitap karşımıza çıkıyor. Kullanılan hitapların neredeyse tamamı belli bir cinsiyete atıfta bulunuyor; hanım, bey, teyze, amca … Bu hitapları kullanmak, danışana bir kimlik atamak anlamına da geliyor aynı zamanda ve bu durum yapmaktan kaçınmamız gereken konuların başında geliyor. Daha cinsiyetsiz hitaplar kullanabilir ya da danışanlarımıza hangi hitap biçimini tercih ettiklerini sorabiliriz.
Danışanlar herhangi bir beyanda bulunmadan danışanların cinsel yönelimleri ile ilgili herhangi bir varsayımda bulunmamak ve cinsel yönelimlerini veya cinsiyet kimliklerini sorgulamamak da bir diğer dikkat edilmesi gereken nokta olarak sıraladığımız konu. Meslek uzmanlarının birbirlerine de genellikle danıştıkları konu bu oluyor, “Danışanımın gey/lezbiyen olduğuna eminim, bana açılması için ne yapabilirim?”; cevap, bize açılması için hiçbir şey yapamayız, yalnızca güvenli ortamı sağlayabiliriz. Bunun dışında ne açılması için danışanı zorlamalı ne de danışan bize açılmadığında bunu kendimize dert etmeliyiz. Elbette, danışana kimlik atamanın, sosyal hizmetin zarar vermeme ilkesine aykırı olduğunu da belirtmek gerekiyor.
LGBTİ+’lar sosyal hizmet uzmanlarına farklı zamanlarda farklı cinsel yönelimlerle veya cinsiyet kimlikleri ile açılabilirler. Hiçbir şekilde yargılama yapmamalıyız. Özellikle mülteciler söz konusu olduğunda, geldikleri ülkede erişebildikleri bilgi/sosyal ağlar oldukça yetersiz kalabiliyor ve Türkiye’de geçirdikleri zaman arttıkça; topluluk ile ilişkilendikçe kendilerini daha rahat keşfedip ifade edebiliyorlar. Elbette ki bu durumun yanı sıra yönelimlerin/kimliklerin de akışkan olduğunu akıldan çıkarmamak iyi olabilir.
LGBTİ+ danışanlar LGBTİ+ oldukları için kendilerini suçlayabilirler, maruz bırakıldıkları olumsuz deneyimlerin sorumlusu olarak kendilerini görebilirler. ‘Normal’ olmadıklarını düşünebilirler. LGBTİ+ olmanın normal bir şey olduğu, bu konuda kendisinin asla suçlu olmadığı hissettirilmelidir.
Cinsellikle, cinsel sağlıkla ilgili danışmanlık sağlarken yalnızca heteroseksüel cinsellikten ve cinsel sağlıktan bahsetmemek önemlidir. Bunu alanda dile getirdiğimizde genellikle neden böyle bir danışmanlık verelim ki sorusu gelebiliyor, mültecilerin ve özellikle LGBTİ+ mültecilerin sağlıklı açık ve net danışmanlık/bilgi alabildikleri yerler çoğunlukla dernekler ve dernek bünyesinde çalışan uzmanlar oluyor. Haliyle verdiğimiz danışmanlığı hem heteronormativiteden uzak hem de alana paralel şekilde güncel vermemiz önem arz ediyor. Bu da diğer her alanda olduğu gibi alan bilgimizi güncel tutmamız gerektiği anlamını doğuruyor.
LGBTİ+ danışanlar LGBTİ+ olduklarını meslek profesyonellerine kanıtlama çabasına girebilirler. Bu durum genellikle LGBTİ+ mültecilerin ya da vatandaşların şimdiye kadar karşılaştıkları otoriteler tarafından maruz bırakıldıkları bir durum olabiliyor. Geçmişte ve günümüzde de bu durumun örnekleriyle karşılaşabiliyoruz sıklıkla. Mülteciler özelinde, yeniden yerleştirme[1] sürecinde LGBTİ+ olmak hassasiyet olduğu için bu kimliklerine dair kanıtlama çabasına girebilmektedirler. Danışanlara, kendilerini ispatlamak zorunda olmadıkları hissettirilmelidir.
LGBTİ+ danışanların sosyalleşme olanakları kısıtlı olabilir. Hiçbir sosyal ortamının dahi olamayabileceğini varsayarak konuşması için görüşmede planlanan süre daha esnek yapılabilir. Mülteciler özelinde de özellikle Arapça konuşan mülteciler çok daha az sosyalleşmekte ve bir topluluk ağına daha az sahip olabilmektedir. Haliyle çalıştığımız gruplar arasında da sosyalleşme olanaklarına bakılıp buna yönelik görüşmeler yapılandırılabilir.
LGBTİ+ danışanları herhangi bir hizmetten faydalanabilmeleri için yönlendirirken şimdiye dek homofobik bir davranışı gözlenmemiş, bildirilmemiş kuruma / kişiye yönlendirmeye çalışabiliriz. Her ne kadar şimdiye dek herhangi bir olumsuz durum görülmemiş bir yere yönlendiriyor olsak da o yönlendirmede görülmeyeceğinin garantisi yok ne yazık ki. Bu sebeple yönlendirme yaparken ayrıntılı bilgilendirme yapmak ve risklerin hep bulunduğunu söylemek işlevsel olacaktır.
LGBTİ+’lar yalnızca LGBTİ+ kimlikleri ile değerlendirilmemelidir. LGBTİ+’lar LGBTİ+ olmakla beraber aynı zamanda kadın, genç, engelli, mülteci, çocuk, ergen, yaşlı, otizmli vs olabilir. Bu kimliklerden yalnızca birine ya da birkaçına aynı anda sahip olabilir. Danışmanlık sürecini kurgularken tüm kimliklere spesifik olarak değinilmeli ve kimliklerinden dolayı maruz bırakıldığı katmanlı ayrımcılık olgusu varsa bu konuya da ayrıca çalışılmalıdır.
LGBTİ+ mültecilerle sosyal hizmet uygulamalarında danışanlar yaşadıkları birçok sorun ve engel sebebiyle danıştığı sosyal hizmet uzmanına bağımlı olabilirler. Bu durum sosyal hizmette sürekli dile getirdiğimiz güçlendirme ve kendi kaderini tayin ilkelerine zamanla zarar verebilir, danışanla süreç boyunca her konuda birlikte hareket etmeye ve danışanın güçlenmesine odaklanılmalıdır.
LGBTİ+ mültecilerle çalışmaya dair:
Dergi konusu ve yazacağımız yazı üzerine konuşurken bu konuya da mı değinsek diye konuşmuştuk. Bir iki cümle de buraya ekleyerek yazımı sonlandırmak isterim. Sosyalleştiğim alanlarda ne iş yaptığımdan söz ettiğimde genellikle aldığım tepki “Çok zor olmalı, çok güçlü psikoloji gerektirir…” minvalinde cümleler oluyor. Ben de zor bir alan olduğu konusunda kendileriyle hemfikirim fakat bir yandan da sosyal hizmetin hangi çalışma alanı kolay ki diye sormadan da edemiyorum. Meslekte yapıp ettiklerimiz ve çözmeye çalıştığımız problemlerin çok azı danışanların kendi kimliklerine dair oluyor, genellikle verdiğimiz danışmanlıklar kimlikleri sebebiyle maruz bırakıldıkları ayrımcılık, uğradıkları hak ihlalleri ve erişemedikleri hizmetlere erişimlerini sağlamak üzerine gerçekleşiyor. Sürekli olarak homofobi, zenofobi, bifobi, transfobiyle karşılaşıp buna yönelik çalışmak bir yandan çok zorlayıcı olsa da diğer yandan çok güçlendirici olabiliyor. Zorlayıcılık meselesine dair de sosyal hizmetin her alanında süpervizyon desteği almanın sosyal hizmet uzmanları ve sosyal hizmet uygulaması için çok değerli olduğunu düşünüyorum, düşünüyoruz da tüm alanda çalışan uzmanlar olarak.
Heteronormatif olmayan, güçlendirici bir sosyal hizmet dileğiyle.
* Bu yazı, Avrupa Birliği'nin mali desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla KAOS GL’ye aittir ve AB’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
Kaynak:
1. https://help.unhcr.org/turkey/tr/resettlement/
[1] Yeniden yerleştirme: Üçüncü ülkeye yerleştirme, mültecilerin iltica ülkelerinden koruma ve yardım alabilecekleri bir başka ülkeye gitmelerine olanak tanıyan bir çözümdür.
Etiketler: insan hakları, mülteci, sosyal hizmet
